Kabinetsleden kijken terug op Rutte I: 'PVV houdt zich aan afspraken'

Toenmalig minister van Defensie Hans Hillen (CDA) is duidelijk: in die samenwerking met Wilders is niets misgegaan. "Ik heb twee jaar met de PVV als gedoogpartij geregeerd en ik heb twee jaar lang gemerkt dat ze al hun afspraken zijn nagekomen."

Geen concessies

Daarnaast heeft het CDA volgens Hillen geen enkele concessie hoeven doen aan de eigen principes. "De koudwatervrees die er van tevoren was, was vooral een gebrek aan vertrouwen in de eigen mensen."

Henri Kruithof hoorde in 2010 bij de VVD-top als hoofd voorlichting van de VVD-fractie. Over de samenwerking met de PVV en met Wilders is hij kort. "Die verliep vrij geruisloos." Om daar direct aan toe te voegen: "Totdat het misging."

VVD en CDA sloten in 2010 een gedoogakkoord met de PVV omdat ze niet in een 'normaal' kabinet wilden met Wilders. Reden was een principiële kwestie, legt toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal (VVD) uit.

"Die gedoogconstructie was ontstaan omdat er een principiële tegenstelling bestond tussen enerzijds VVD en CDA, die de islam als een religie beschouwen, en aan de andere kant de PVV, die de islam ziet als een agressieve politieke ideologie die met kracht moet worden bestreden."

Dus werd er ook een gedoogakkoord gesloten, met afspraken tussen de drie partijen. In slechts twintig pagina's stonden afspraken over immigratie, integratie en asiel, veiligheid en ouderenzorg én financiën. Aan die afspraken bonden de drie partijen zich.

Glasheldere afspraken

"Wilders had een wat vrijere rol doordat zijn partij geen ministers leverde, maar het kabinet gedoogde", zegt toenmalig VVD-voorlichter Kruithof. "En dat kon doordat er glasheldere afspraken waren gemaakt. Daar hield Wilders zich gewoon aan en zodoende kon hij verder gewoon zijn gang gaan."

Voor plannen op andere beleidsterreinen dan afgesproken in het regeerakkoord konden VVD en CDA niet vanzelfsprekend rekenen op de PVV. Daarvoor moesten bewindslieden zelf meerderheden zoeken in de Tweede Kamer. Dus stond het Wilders vrij om van die plannen van alles van te vinden én over te zeggen.

Herrie trappen

"Hij was altijd veel herrie aan het trappen", zegt Kruithof. "Maar dat kon allemaal. De afspraak was: als er niets over was vastgelegd in het gedoogakkoord, kon Wilders zeggen wat hij wilde. Rutte zei daar ook altijd over: hij mag het zeggen, want het staat niet in het gedoogakkoord. En dat deed Wilders voluit. Maar daar is het nooit op vastgelopen."

Geert Wilders stak na de verkiezingen van afgelopen november zijn hand uit naar andere partijen. Bekijk de video hier:

Staatssecretaris Ben Knapen (CDA), verantwoordelijk voor Ontwikkelingssamenwerking en Europese Zaken, moest zelf steun zoeken voor zijn plannen. "De PVV is tegen ontwikkelingssamenwerking en voelt weinig voor Europese samenwerking. Maar er was ook afgesproken dat de PVV geen moties van wantrouwen zou steunen tegen bewindspersonen uit het kabinet. Ik kon in mijn positie dus niet door ze weggestuurd worden."

'Ga eens samen eten'

Knapen zocht daarom vooral steun bij de PvdA, D66 en GroenLinks. Of hij daardoor voor Wilders de kop van Jut werd? "Neuh, hij riep weleens iets onaardigs, maar ik wist vanaf de eerste dag dat ik toch niets aan Wilders of zijn partij had." Veel persoonlijk contact is er nooit geweest tussen Knapen en Wilders. "Rutte suggereerde weleens: ga eens samen eten. Maar dat heb ik nooit gedaan."

Uri Rosenthal moest als minister van Buitenlandse Zaken vaak uitleg geven aan zijn buitenlandse collega's waarom er werd samengewerkt met Wilders. "De nuance van dat gedogen moest ik vaak uitleggen in allerlei buitenlanden, waaronder veel Arabische landen. Dat was best moeilijk."

Geen negatieve ervaringen

Joop Atsma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu in het eerste kabinet-Rutte, kijkt tevreden terug op de samenwerking met de PVV.

"Ik moest altijd m'n uiterste best doen om meerderheden binnen te halen. Daardoor moest ik ook zaken doen met Kamerleden van de PVV. Op mijn portefeuille waren dat Dion Graus en Richard de Mos. Soms lukte het om ze achter m'n plannen te krijgen, soms niet. Maar ik heb geen negatieve ervaringen."

Het kabinet-Rutte I had in 2012 te maken met enorme financiële tegenvallers,. Er moest worden bezuinigd. "Rutte zei tegen mij dat Wilders wel een idee had daarvoor", zegt toenmalig staatssecretaris Knapen. "Helemaal niets meer uitgeven aan ontwikkelingssamenwerking. Ik zei tegen Rutte: dat kan je doen, het is een vrij land, maar dan moet je wel iemand anders zoeken, want ik doe het niet. En dat is ook niet gebeurd."

Uiteindelijk viel het kabinet omdat de PVV weigerde in te stemmen met de enorme bezuinigingen.

Steun intrekken 'totaal onnodig'

Atsma was niet blij toen Wilders destijds besloot daarom zijn steun aan het kabinet in te trekken. "Ik vond dat het niet hoefde. In die zin was ik politiek boos. Het was totaal onnodig destijds. Maar het stond wel los van de afspraken."

Zijn reden om een eind te maken aan de samenwerking zorgde ervoor dat Wilders als onbetrouwbaar te boek kwam staan. Onterecht, volgens Atsma. "Ik denk niet dat het wat zegt over de betrouwbaarheid van Wilders of de PVV. Kijk naar de kabinetten van de afgelopen 25 jaar. Wat is betrouwbaarheid in de politiek? Je gaat in een kabinet door totdat een fractie – of individuele fractieleden – zich niet meer kunnen verenigen met het beleid."

Te fors

Ook Hillen denkt niet dat het iets zegt over Wilders' betrouwbaarheid. "Ja, hij liep inderdaad snel weg toen er moest worden bezuinigd, maar die bezuinigingen waren ook veel te fors. Wij begonnen het kabinet al met een bezuinigingsopdracht van weet ik hoeveel miljard. Niet veroorzaakt door een Nederlands probleem, maar door de Griekse crisis. Vervolgens kregen we na één jaar nog eens zo'n zelfde mep er overheen. Nou dat had ook een gewoon coalitiekabinet niet gehouden hoor."

"Het beeld dat hierdoor achteraf van Wilders is ontstaan, is emotioneel begrijpelijk, maar historisch niet juist. Ik zeg niet dat het makkelijk was, werken met de PVV, maar alsof het met de PvdA altijd een feest was? Hallo!"