Hoe Ronald Plasterk ruim een week bijna premier was
Ruim een week was oud-minister, wetenschapper en columnist Ronald Plasterk in beeld als beoogd premier van het nieuw te vormen kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. De kroon op zijn carrière. Maar een patentenkwestie die bleef dooretteren, leidde tot twijfel. Bij coalitiepartijen wordt flink geklaagd over Wilders’ selectieproces, blijkt uit een reconstructie van de politieke redactie van RTL Nieuws.
Ronald Plasterk. Een naam uit het verleden. Ooit PvdA-minister, kandidaat-lijsttrekker bij die partij. Maar na zijn PvdA-periode is Plasterk naar rechts opgeschoven: als Telegraaf-columnist laat hij wekelijks van zich horen. Maar dat hij een lijntje heeft met PVV-leider Wilders, weten weinig mensen.
Eind november komt Wilders met Plasterk op de proppen. Die moet als verkenner de formatie weer op de rails krijgen. PVV'er Gom van Strien is in opspraak geraakt vanwege een fraude-aangifte door zijn voormalige werkgever, de Universiteit Utrecht.
Clash met Omtzigt
Plasterk begint vol ambitie. Meteen gaan in de Haagse wandelgangen geruchten dat hij wel eens premier kan worden van een nieuw kabinet. Maar dan breekt Pieter Omtzigt abrupt de formatieronde af. Omtzigt vindt dat Plasterk financiële informatie niet op tijd heeft gedeeld.
Plasterk neemt wraak. In het Kamerdebat vertelt hij fijntjes dat Omtzigt zijn dienstauto heeft geleend om journalisten bij te praten over diens abrupte vertrek van de onderhandelingstafel. De andere onderhandelaars én Plasterk wisten niets van Omtzigts zet. Plasterk zet Omtzigt voor schut in de plenaire zaal.
Bekijk dat hier:
De kwestie van het premierschap wordt vooruitgeschoven. Eerst de inhoud, daarna de poppetjes. Wilders als premier? Dat zit er niet in, na bezwaren van NSC en VVD. Wél krijgt de PVV, als grootste partij na de verkiezingen, het recht om met een naam te komen. Den Haag blijft speculeren: wie benadert Wilders als premier?
Zaterdag 11 mei – de formerende partijen zijn in tijdnood en onderhandelen voor het eerst in het weekend – vertelt Wilders aan journalisten dat hij iemand in zijn hoofd heeft voor het minister-presidentschap. Ook zou hij die persoon al hebben benaderd. Hij wil niet zeggen wie het is.
Tweet van Agema
De andere partijleiders zeggen niet te weten wie de kandidaat is van Wilders. Dan gebeurt op maandag 13 mei iets opmerkelijks. Een nepaccount van de PVV op X twittert dat Geert Wilders de dag erop Ronald Plasterk officieel zal voordragen als premierskandidaat bij de informateurs en de Tweede Kamer.
Het opmerkelijke is dat PVV-Kamerlid Fleur Agema het bericht retweet en er een emoiji met hartjesogen bijplaatst. Die retweet wordt snel verwijderd, maar is niet onopgemerkt gebleven. Heel politiek Den Haag heeft het gezien. Wilders zwijgt, net als Plasterk.
Dinsdag 14 mei meldt de politieke redactie van RTL Nieuws op basis van verschillende bronnen dat Plasterk in beeld is als beoogd minister-president. Op dat moment hebben nog niet alle formerende partijen ingestemd met zijn voordracht.
Sterker nog, daar is formeel nog niet over gesproken, zegt een goed ingevoerde bron. Het terugduwen van Plasterk lijkt begonnen. Tegen de oud-minister wordt ook niet 'zomaar ja' gezegd, 'want er is wel een en ander gebeurd', zeggen betrokkenen.
Bronnen bij NSC vertellen dat er rond Plasterk nog 'akkefietjes' zijn die moesten worden opgelost. Verwezen wordt naar de eerdere ruzie tussen Omtzigt en informateur Plasterk over de financiële cijfers. Ook de patentenkwestie met het Amsterdam UMC speelt een rol.
Bedrijf verkocht, winst opgestreken
Die zaak draait om een bedrijf dat Plasterk heeft verkocht voor 32 miljoen euro. NRC schrijft eind maart een uitgebreid verhaal over de verkoop van het bedrijf. Volgens de krant hebben Plasterk en zijn zakenpartners de winst van een patent volledig opgestreken en kwamen een andere betrokken wetenschapper en het Amsterdam UMC er bekaaid af.
Plasterk ontkent dat hij iets onoorbaars heeft gedaan. In een mailwisseling tussen de universiteit en Plasterk wordt gezegd dat de universiteit geen aanspraak maakt op aandelen of octrooien van het bedrijf van Plasterk.
Maar in de dagen nadat Plasterks naam is uitgelekt, worden de bezwaren bij NSC steeds groter. In de Volkskrant zegt NSC-Kamerlid Eddy van Hijum hardop dat er twijfels zijn. In NRC wordt gesteld dat de partij van Omtzigt de kandidatuur van Plasterk blokkeert, al wordt dat door NSC tegengesproken.
'Bestuurlijk amateurisme'
Die woensdag sluiten de partijleiders een onderhandelaarsakkoord. Pas op woensdagavond vertelt Wilders aan de andere partijen dat Plasterk zijn kandidaat is voor het premierschap. Betrokkenen noemen dat 'een heel laat stadium'. "Dat betekende dat iedereen voor het blok stond. Als Wilders eerder was geweest, had vier weken fatsoenlijk onderzoek gedaan kunnen worden", blikt een bron terug. 'Bestuurlijk amateurisme', luidt het oordeel.
De andere partijen verwijten Wilders dat hij echt heeft lopen 'kloten', aldus een betrokkene. "Wilders heeft geen hulp gevraagd hoe dit aan te pakken." En daar wreekt zich het gebrek aan bestuurlijke ervaring bij Wilders, constateert een betrokkene. Geen ervaring met gevoelige benoemingen, geen ervaring met een kabinetsformatie.
'Sorry Pieter'
De ochtend daarop, op donderdag, is de presentatie van het hoofdlijnenakkoord. De dag daarna, op vrijdag, verschijnt De Telegraaf met op de voorpagina groot de woorden: 'Sorry Pieter'. Het is een excuus van Plasterk aan Omtzigt voor het onthullen dat de NSC-leider voor zijn heimelijke gesprek met journalisten zijn dienstauto had geleend. "Het was onnodig en misplaatst."
Omtzigt reageert niet in het openbaar. Hij blijkt wel diezelfde dag een eetafspraak te hebben met Plasterk. Bij talkshow Renze zal hij later zeggen dat alles tussen hen daar is uitgesproken. Ook benadrukt Omtzigt dat van hem een excuus zo pontificaal in de krant niet had gehoeven. En hoewel alles uitgesproken is tussen de twee, ligt er nog steeds de patentkwestie uit het verhaal van NRC. Die moet worden opgehelderd voordat zijn kandidatuur bekend gemaakt kan worden.
De volgende dag verschijnt NRC opnieuw met een verhaal over de zaak. De krant meldt dat Plasterk juridisch en financieel in de problemen kan komen door zijn patent. Ook ligt er een aangifte tegen hem: volgens een advocaat zou Plasterk zich schuldig hebben gemaakt aan economische delicten.
Integriteit
Die zondag zitten VVD-leider Dilan Yeşilgöz én VVD-erelid Johan Remkes in het tv-programma WNL op Zondag. Remkes, gevraagd over de kwestie-Plasterk, is snoeihard. Het zou volgens hem inmiddels 'buitengewoon lastig' voor Plasterk zijn om premier te worden. Hij vindt dat Plasterk zijn conclusies moet trekken. De integriteit van de premier moet volgens Remkes boven alle twijfel verheven zijn.
Yeşilgöz zit tegenover Remkes. Ze spreekt geen steun voor Plasterk uit. Ze stelt alleen dat ze de kwestie 'ongemakkelijk' vindt, omdat diens naam nog niet officieel gecommuniceerd is. De VVD ontkent bij hoog en laag dat de uitlatingen van Remkes een opzetje waren om de kandidatuur van Plasterk om zeep te helpen. "Hij deed het volledig op eigen gezag."
Onhoudbare positie
Na alle kritiek is 'premier Plasterk' onhoudbaar. Op tweede pinksterdag komt hij met een korte verklaring. "De gedane beschuldigingen zijn in essentie onwaar en voor het overige futiel", schrijft hij. "Ik ben volledig integer, en was bereid om die integriteit uitputtend te laten toetsen door de formateur en zijn adviseurs. Ik ben niet langer beschikbaar om de leider van het kabinet te worden."
Wilders en Van der Plas laten op X weten het besluit van Plasterk te betreuren. Wilders schrijft 'heel veel respect' te hebben voor zijn afgehaakte premierskandidaat. "Je verdient dit niet, maar ik begrijp je besluit." Van der Plas noemt het 'erg jammer' dat Plasterk zich terugtrekt. "Ik wens Ronald sterkte en vind het verschrikkelijk dat hij zonder proces of uitkomsten van onderzoeken als persoon voor het leven is beschadigd."
Vanuit VVD en NSC komen geen sympathie-tweets voor Plasterk.
Bronnen bij coalitiepartijen wijzen op de overeenkomst tussen Ronald Plasterk en Gom van Strien. Allebei gekozen door Wilders, allebei in opspraak geraakt. En voor Plasterk, kandidaat-premier voor een week, is het allemaal te laat. Het Torentje is definitief buiten bereik.