Wie krijgt initiatief bij gelijke stand? 'Winnaar komt lang niet altijd in coalitie'
Volgens goed politiek gebruik neemt de grootste partij na de verkiezingen het voortouw bij de vorming van een coalitie. Maar op dit moment is een winnaar onmogelijk aan te wijzen: D66 en PVV hebben nagenoeg evenveel stemmen gekregen. Wie krijgt het initiatief?
Een paar duizend stemmen, dat is voorlopig het verschil tussen D66 en PVV. Too close to call, heet dat in politiek jargon. Oftewel: niemand weet nog wie uiteindelijk de grootste partij wordt.
Ongeschreven regels
"In de politiek is het gebruikelijk dat de winnaar van een verkiezing het initiatief neemt om een nieuwe coalitie te vormen", zegt Julien van Ostaaijen, universitair docent bestuurskunde aan de Tilburg University. "De winnaar doet in de regel een voorstel voor een verkenner, iemand die een eerste verkenning doet naar een mogelijke coalitie. Als andere partijen geen groot bezwaar tegen deze persoon hebben, wordt dit voorstel in de regel gevolgd."
Maar, zegt hij er nadrukkelijk bij: dat zijn ongeschreven regels, geen verplichtingen die zijn vastgelegd in een statuut of een wet. Politieke partijen kunnen dus van dit gebruik afwijken.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
PVV-leider Wilders, die gisteren zijn teleurstelling uitsprak over het voorlopige resultaat, heeft zijn mening hierover al kenbaar gemaakt: er moet eerst '100 procent helderheid' komen over de winnaar voordat er een verkenner voor D66 aan de slag kan. "We zullen alles doen om dit te voorkomen", schrijft Wilders op X.
Hij laat ook weten zelf het voortouw in de formatie te willen nemen als blijkt dat de PVV de grootste is geworden.
Strohalm voor Wilders
Als ook de definitieve uitslag 'too close to call' is, kunnen de partijen een hertelling aanvragen. Dat is zeldzaam maar niet uniek. "Op lokaal niveau hebben we dat weleens gezien. In Rotterdam bijvoorbeeld, toen er een paar duizend stemmen verschil waren", legt de universitair docent uit. "Dus dat zou landelijk ook kunnen gebeuren."
Paul Bovend'Eert, hoogleraar staatsrecht, legt uit dat meerdere partijen een hertelling kunnen aanvragen: "Dat kan het Centraal Stembureau doen, maar ook gemeentes, wanneer er vermoedens van onregelmatigheden zijn. Verder kan ook de Tweede Kamer vragen om een hertelling, of zelfs een nieuwe stembusgang.."
Mocht de PVV als grootste uit de bus komen, dan kan die partij het initiatief opeisen. "Het is in dit geval de vraag of dat iets uitmaakt", zegt Van Ostaaijen. "De PVV is door de andere grote partijen uitgesloten van een volgende coalitie. Als zij voet bij stuk houden, dan heeft de PVV weinig aan het initiatief, want dan krijg je geen werkende coalitie gevormd. Maar het is een strohalm."
Omdat de formatie niet aan vaste procedures gebonden is, komt het voor dat andere partijen zonder de winnaar erbij te betrekken eigen gesprekken voeren, zegt Van Ostaaijen. "Dat gebeurt natuurlijk. Als een winnaar van de verkiezingen weinig zicht heeft op een coalitie, voeren anderen achter de schermen soms alvast informele gesprekken."
Wens van de kiezer
Als het de grootste partij niet lukt met succes te formeren, dan gaat het stokje normaal gesproken naar de tweede in de rij.
In 10 procent van de formaties in gemeenten komt de grootste partij uiteindelijk niet in een coalitie terecht, zegt hij. "Het is niet verplicht om de grootste in de coalitie op te nemen. Je zoekt natuurlijk wel altijd naar een coalitie die de wens van de kiezer weerspiegelt."
In deze video zie je hoe de exitpoll ontvangen werd door de partijen:
