Exportverbod ASML zet China op achterstand: 'Zal vooral stimulans zijn'
Het verbieden van de export van hoogwaardige chipmachines van ASML naar China moet voorkomen dat de Aziatische supermacht zijn militair-technologische opmars voortzet. Al raken de restricties het land vooral economisch, zeggen chipexperts. "Dit zal de Chinezen alleen maar triggeren om zelf meer geavanceerde machines te maken."
Hightechbedrijf ASML staat weer eens in het middelpunt van de belangstelling vanwege zijn felbegeerde chipmachines. Het beursgenoteerde concern uit Veldhoven liet in een korte verklaring op 1 januari weten dat ook de licenties voor het verschepen van twee typen lithografische chipmachines naar China 'onlangs gedeeltelijk zijn ingetrokken' door de Nederlandse overheid.
Toch niet geleverd
De machines met de zogeheten Deep Ultra Violet (DUV)-techniek waren eerder al besteld door Chinese klanten, maar worden nu door diplomatieke druk vanuit de Verenigde Staten toch niet geleverd. Voor de nieuwste ASML-machines met EUV-technologie (extreem ultraviolet licht) gold al langer een exportverbod.
De Amerikanen voeren steeds strengere exportrestricties in voor chips en verwante technologie, en eisen dat bondgenoten zich daar naar verhouden. Nederland voerde daarom per 1 september extra beperkingen in 'vanuit het belang van onze nationale veiligheid'.
De Amerikaanse regering zegt dat de maatregelen zijn bedoeld voor het beperken van China's toegang tot 'geavanceerde halfgeleiders die doorbraken in kunstmatige intelligentie en geavanceerde computers die cruciaal zijn voor (Chinese) militaire toepassingen kunnen aanwakkeren'.
In de praktijk zorgt dit beleid er vooral voor dat de chipproductie voor China duurder en trager wordt, zegt hoogleraar chipontwerp Bram Nauta van de Universiteit Twente. "Met de nieuwe machines die ASML maakt, kun je veel sneller kleinere chips maken. Maar de Chinezen kunnen op oudere machines al behoorlijk kleine chips maken, al is dat in kleinere aantallen. Het zet ze dus vooral op economische achterstand."
'Veel slimme Chinezen'
Nauta schat de achterstand die China oploopt op zo'n tien jaar. Zoveel tijd zou het minimaal kosten om hetzelfde niveau te benaderen van de meest geavanceerde chipmachines van ASML. Die behoren volgens de universiteitshoogleraar tot de knapste machines die de mensheid ooit heeft gemaakt.
De chipmachines worden gebruikt om de productie van smartphones, computers en elektrische auto's op grote schaal goedkoper en energiezuiniger te maken. De meest geavanceerde chips die hiermee worden gemaakt, zijn geschikt voor de zware berekeningen van toepassingen met kunstmatige intelligentie.
Maar ook de ontwikkeling in China staat niet stil. Nauta: "De exportbeperking zal de Chinezen alleen maar triggeren om zelf meer geavanceerde machines te maken. En er zijn heel veel slimme Chinezen. Het zal vooral een stimulans zijn om met zwaar gesubsidieerde programma's de machines van ASML na te maken. Al is dat wel iets van de lange adem."
China is boos
"China is boos over de gang van zaken", zegt China-correspondent Roland Smid. "Je leest in de staatsmedia-commentaren dat Nederland zich 'aan de wet moet houden' en vooral niet de kant van de VS moet kiezen."
"Het gaat erom dat ASML technologie in handen heeft die geen enkel ander bedrijf heeft. China ziet het daarom als een bedreiging voor de eigen technologische vooruitgang. Het land pompt miljarden in de eigen chipindustrie, met als uiteindelijk doel om zelfredzaam te zijn. Exportbeperkingen kunnen dit proces versnellen doordat in China de nood aan de man is."
Ondertussen heeft het geopolitieke spel rond chipmachines invloed op de gehele mondiale chipsector. Door het exportverbod lopen ook andere Westerse chipmachineproducenten in de halfgeleiderindustrie omzet mis. Voorbeelden zijn Tokyo Electron (uit Japan), Lam Research en KLA-Tencor (beide VS).
"De exportbeperking heeft voordelen en nadelen", zegt analist Michael Roeg van zakenbank Degroof Petercam. "Een voordeel is dat China extra investeert, onder meer in oudere machines van ASML. Dat is een voordeel voor dat bedrijf. Een tweede voordeel is dat er meer chipfabrieken in Europa en de VS worden gebouwd om minder afhankelijk te zijn van producenten in Zuidoost-Azië. Dat zal ervoor zorgen dat het gehele ecosysteem groeit en er minder problemen met chipleveringen zullen zijn."
Nieuwe fabrieken
Zo bouwt de Amerikaanse chipfabrikant Intel grote fabrieken in het Duitse Maagdenburg en het Poolse Wroclaw, terwijl de Taiwanese chipfabrikant TSMC ('s wereld grootse chipproducent) een nieuwe fabriek bouwt in het Duitse Dresden. Ook op Amerikaanse bodem komen er meer chipfabrieken bij: TSMC bouwt in de staat Arizona, het Zuid-Koreaanse Samsung in Texas en Intel zelf in Ohio.
Daar staat tegenover dat zo'n meer verspreide chipindustrie minder efficiënt is. Roeg: "Het is goed voor bedrijven die machines verkopen, maar de bouw van chipfabrieken gaat ook gepaard met veel subsidies en belastingvoordelen. Die zullen door de belastingbetaler moeten worden betaald."
Ook de consument is straks in het nadeel, verwacht hij. "TSMC heeft al gezegd dat een chip maken in Europa of de VS duurder is dan in Taiwan, waar de loonkosten lager liggen. Dat zal worden doorberekend naar de klant en uiteindelijk ook naar de consument."
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken wil geen commentaar geven op de laatste exportbeperking van ASML. "We zeggen nooit iets over individuele vergunningen. En ook niet over de afwegingen die we maken over onze nationale veiligheid", laat een woordvoerder weten.