Huisarts Marnix luidt de noodklok: 'Veel patiënten krijgen niet de zorg die ze nodig hebben'

Ouderen die tussen de wal en het schip vallen, jongeren die van het kastje naar de muur worden gestuurd. Steeds vaker ziet huisarts Marnix van der Leest met lede ogen aan hoe zijn patiënten niet de hulp en zorg krijgen die ze nodig hebben, terwijl het zonneklaar is dát ze die nodig hebben. Als huisarts worstelt hij daarmee. Door versnippering in de zorg, toegenomen werkdruk en een vergrijzende bevolking met een andere zorgbehoefte hebben huisartsen volgens hem steeds minder tijd om patiënten de persoonlijke aandacht te bieden die juist zo kenmerkend is voor hun vak.

Patiënten zijn dikwijls de dupe van een spaaklopend zorgsysteem, meent Van der Leest. Hij noemt het voorbeeld van een oudere vrouw met zowel een complexe psychiatrische voorgeschiedenis als veel lichamelijke problemen. "Deze vrouw had thuis heel veel zorg nodig, dusdanig dat de thuiszorg dat niet meer kon bolwerken. Ze zou eigenlijk naar een verpleeghuis moeten, maar toen ze eenmaal zo ver was dat ze dat had geaccepteerd, bleken er heel weinig bereid te zijn haar op te nemen. Zo ontstond een schrijnende situatie, waarbij deze dame nergens terechtkon."

"Het werd een ongelofelijk hoofdpijndossier, waarin niemand de verantwoordelijkheid nam of kon nemen. Terwijl op zo’n moment alles beter is dan niets doen. Uiteindelijk is het opgelost, maar daar is veel te lang overheen gegaan. Het heeft veel onrust en kosten met zich meegebracht voor het tot een oplossing kwam."

Veel ballen in de lucht

Casussen als deze zijn ook voor hem als huisarts tijdrovend, wat weer ten koste gaat van tijd en aandacht die hij aan andere patiënten kan besteden. "Ik besteed met alle liefde extra tijd aan patiënten die dat nodig hebben, maar ondertussen gaat de 'gewone' zorg ook gewoon door. Er zitten maar 24 uur in een dag, en we hebben als huisartsen veel ballen in de lucht te houden."

Dit soort worstelingen zijn volgens hem dagelijkse praktijk in de huisartsenzorg. "Heel veel huisartsen ervaren een toegenomen werkdruk. De afgelopen decennia is ons takenpakket uitgedijd en zijn de administratieve lasten veel groter geworden."

Wat ook niet meehelpt, is dat je als huisarts soms met veel verschillende partijen in overleg moet om een patiënt de juiste zorg te bieden. "Ik heb weleens met 12 verschillende organisaties om tafel gezeten voor één patiënt", zegt Van der Leest. "Dat is niet de bedoeling, dat is ook niet hoe de overheid het wil, maar het gebeurt wel. Zo werken er allerlei partijen langs elkaar heen die zich ieder met hun eigen stukje bezighouden en is het enorm moeilijk om de zorg goed gecoördineerd te krijgen."

Vier verschillende ggz-instellingen

Zoals bij het gezin met een migratie-achtergrond, waarbij een van de kinderen in de knel kwam op school. "Hij kon zijn weg niet vinden, waardoor hij psychische problemen kreeg. Dan zit je met een gezinsbegeleider, iemand van de ggz, iemand van de gemeente en verschillende psychiaters, je ziet het netwerk groeien. Voor je het weet is het kind bij vier verschillende ggz-instellingen geweest en is er nog weinig veranderd."

Of neem het hoogbegaafde meisje dat in haar puberteit psychische problemen ontwikkelt. Ze wordt van de ene naar de andere ggz-instelling gestuurd, iedereen erkent dat er een probleem is, maar overal valt het nét buiten de expertise. "Ondertussen bouwen de problemen zich op en ontstaat er thuis een bijna onhoudbare situatie", zegt Van der Leest. "Het hele gezin lijdt eronder. Maar pas als het zo uit de hand loopt dat er een echte crisis ontstaat, kan ze gedwongen worden opgenomen. Dit zijn weliswaar extreme gevallen, maar ze maken wel duidelijk waar we in de patiëntenzorg vaak tegenaan lopen."

Van geboorte tot overlijden 

Idealiter is de huisarts in dit soort gevallen de spin in het web die alles coördineert, zegt Van der Leest, maar tot zijn grote frustratie lukt dat soms gewoon niet. Want door alle bovengenoemde redenen komt de persoonlijke aandacht die huisartsen aan patiënten kunnen besteden steeds meer in de verdrukking. "Als huisarts volg je mensen soms van hun geboorte tot overlijden, dat is de kracht van ons vak, dat is de kern. Het is zo waardevol dat je als patiënt gekend wordt en gezien, dat een huisarts je verder kan helpen. Maar dat staat nu onder druk."

Over alle dilemma’s waar hij persoonlijk tegenaan loopt in zijn huisartsenpraktijk en over de mooie kanten van zijn vak, schreef Van der Leest het boek Huisarts op recept. Aan de hand van patiëntverhalen maakt hij inzichtelijk hoe belangrijk het is dat er voldoende tijd en persoonlijke aandacht is in de spreekkamer. "Mijn boek is met name bedoeld om te laten zien dat de huisartszorg zoals die in Nederland is ingericht iets is om zuinig op te zijn", zegt hij. "Het is een prachtig vak, maar we lopen ook regelmatig tegen problemen aan en ervaren meerdere knelpunten. De kernwaardes van ons vak – persoonlijke tijd en aandacht – mogen niet verloren gaan."

Marktwerking moet eruit

Het zijn complexe problemen die om verschillende oplossingen vragen, meent Van der Leest. Om te beginnen zou hij graag zien dat de administratieve druk omlaag gaat. Ook pleit hij voor kleinere praktijken. "Maar dan zul je meer huisartsen nodig hebben om de kwalitatieve zorg waar we naar streven op het juiste peil te houden." Verder meent hij dat er een grens zit aan het aantal taken dat huisartsen op zich kunnen nemen. "Er komt een moment waarop we moeten zeggen: we willen ons alleen nog met de kern bezighouden. Huisartsen zijn een enthousiaste beroepsgroep die zich graag extra inzet voor patiënten, maar we snijden onszelf daar op een gegeven moment mee in de vingers."

Tot slot speelt de marktwerking de zorg volgens hem parten. Marktwerking gaat over concurrentie, maar juist samenwerking is in de zorg zo essentieel. "Contracten met zorgverzekeraars zijn nu sturend in hoe we onze praktijk inrichten. We zijn een product geworden. Een product dat de zorgverzekeraar inkoopt en managet met targets en benchmarks. Er is altijd wel discussieruimte, maar zij hebben een hele dikke vinger in de pap. Dat werkt niet voor de huisartsenpraktijk, het zorgt voor allerlei problemen. Die marktwerking zou er dus uit moeten, want uiteindelijk komt deze de zorg aan de patiënt niet ten goede en daar draait het natuurlijk om."

'Huisarts op recept' verschijnt op 14 september.