TikTok laat schadelijke video's zien aan mensen met eetstoornis
TikTok is erg schadelijk voor mensen met een eetstoornis, zeggen artsen en experts. De video-app laat mensen die daar gevoelig voor zijn namelijk heel snel een continue stroom filmpjes zien over dat onderwerp, zonder dat ze die zelf op hoeven te zoeken. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws, De Groene Amsterdammer en de Universiteit Utrecht. TikToks moderatoren kunnen er weinig tegen doen.
Een nieuwe gebruiker die TikTok voor het eerst opent, kan binnen een halfuur al in een stroom video's over eetstoornissen terechtkomen. Dat ontdekten RTL Nieuws en De Groene Amsterdammer door nieuwe gebruikersaccounts aan te maken die automatisch door de app zijn gaan scrollen.
Alle gebruikers krijgen op TikTok filmpjes te zien die nauw aansluiten bij hun interesses. Die voorkeuren weet TikTok af te leiden uit iets heel simpels: hoelang je blijft kijken naar een filmpje. Video's liken en accounts volgen kan, maar is niet nodig. Daarmee werkt TikTok fundamenteel anders dan een concurrent als Instagram, waar gebruikers zelf actief andere accounts moeten opzoeken en volgen.
Ongevraagd eetstoornisvideo's
Die voorkeuren leiden tot steeds specifiekere niches. Tijdens het onderzoek ontdekten we drie routes die van algemene interesses naar eetstoornissen leiden. Onze automatische accounts kregen de instructie om iets langer te blijven kijken naar video's die over diëten, sporten of fitness gaan. Ze gingen niet specifiek op zoek naar eetstoornissen, maar kregen die video's toch te zien. Wanneer dat gebeurde, bleven ze daar net zo lang bij hangen als bij video's die bij hun andere interesses aansloten.
We zagen dat video's over diëten steeds heftiger worden tot het over extreem afvallen en uiteindelijk anorexia gaat. Bij een interesse in fitnessfilmpjes volgt een vergelijkbaar patroon. En wie graag naar dunne vrouwen kijkt, zoals in K-popfilmpjes, krijgt video's van nóg dunnere vrouwen.
Het gaat dan bijvoorbeeld om dit soort filmpjes:
"Dit soort video's kan enorm triggerend zijn als je een eetstoornis hebt of niet lekker in je vel zit", zegt Annemarie van Bellegem. Zij is als kinderarts bij het Amsterdam UMC gespecialiseerd in eetstoornissen. "Je gaat jezelf dan constant vergelijken met de mensen die je op de filmpjes ziet en de meest extreme varianten verheerlijken."
Gevoeligheid voor eetstoornissen
De automatische accounts uit het onderzoek zijn niet helemaal hetzelfde als echte mensen, die meer uiteenlopende interesses hebben. Maar die overmatige interesse past wel bij de gevoeligheid voor eetstoornisvideo's die mensen met een aanleg daarvoor hebben, zeggen experts.
"Als je kwetsbaar bent en dit soort filmpjes tegenkomt op TikTok, dan kan het algoritme je zomaar in je nekvel grijpen. Het is een gevaar voor jonge mensen," zegt Eric van Furth. Hij is hoogleraar eetstoornissen aan de Universiteit Leiden. "Of je een eetstoornis ontwikkelt hangt af van genetische factoren en omgevingsfactoren. Genen veranderen niet, maar de omgeving kan wel meer of minder ziekmakend zijn."
Moderatoren kunnen weinig doen
TikToks algoritme mag dan in staat zijn om filmpjes over eetstoornissen bij elkaar te sprokkelen en te laten zien aan mensen die erop aanslaan, moderatoren van het bedrijf kunnen er weinig tegen doen. De meeste video's die de onderzoeksaccounts te zien kregen, zijn namelijk niet in strijd met TikToks moderatiebeleid, weten we uit interne documenten van het bedrijf.
Het gaat dan bijvoorbeeld om filmpjes waarin dunne mensen vertellen wat ze eten in een dag, maar met in de beschrijving de tekst dat ze aan het herstellen zijn. Zulke 'recoveryvideo's' staan TikToks huisregels nadrukkelijk wel toe.
Kinderarts Van Bellegem heeft kritiek op TikToks moderatiebeleid. "Ook recoveryvideo's kunnen triggerend werken. Mensen zeggen mij soms dat het ze helpt bij hun herstel, maar als ze er later op terugkijken realiseren ze zich dat ze toen nog niet echt aan het herstellen waren. Het is onderdeel van een negatieve gedachtenstroom."
Ook zien we video's van mensen die in een kliniek voor eetstoornissen zijn opgenomen en met een sonde in hun neus een dansje doen. "Best zorgwekkend," zegt hoogleraar Van Furth. "De onderliggende boodschap bij zo'n dansend meisje is, 'ik ga niet eten'. Je hebt geen flauw idee hoe serieus het is vanuit de maker, maken ze gewoon een grappig filmpje of zijn ze echt aan het herstellen? De combinatie van een vrolijk muziekje met zorgwekkende inhoud geeft een tegenstrijdige boodschap, dat is geen goede cocktail."
Lastig om intentie te bepalen
Dat het moeilijk is voor moderatoren om de intentie van een TikTokker te bepalen, bleek ook uit eerder onderzoek van RTL Nieuws. Toen zagen we dat moderatoren minder dan 15 seconden krijgen om een video te beoordelen, waardoor het lastig is om hun ware bedoeling te doorgronden.
Bovendien krijgen moderatoren maar één video te zien, en niet de andere filmpjes van de uploader of de context van de andere video's die een gebruiker te zien krijgt. Terwijl juist de overweldigende hoeveelheid aan eetstoornisfilmpjes ze zo schadelijk maakt. "Eén filmpje is niet het probleem, maar als je urenlang wordt blootgesteld aan slanke lichamen en rare diëten, dan telt dat op in je hoofd," zegt Van Bellegem.
'Enorm triggerend'
Hoe schadelijk de TikTok-filmpjes kunnen zijn, weet Charlotte Simons. Jarenlang had zij boulimia, waarvan ze wist te genezen. Maar twee jaar terug kreeg ze een terugval en net zoals miljoenen Nederlanders scrolde ze inmiddels veel door TikTok. "Ik was geïnteresseerd in pilates en vegetarisch eten, dus daar kreeg ik veel video's over. Maar geleidelijk aan kreeg ik steeds meer eetstoornisvideo's. Influencers die vertelden over wat ze aten op een dag, terwijl dat duidelijk veel te weinig was. Het werkte enorm triggerend voor mij."
Omdat ze al eerder hersteld was van boulimia, herkende Simons hoe schadelijk de filmpjes voor haar waren en ze probeerde zich ertegen te wapenen. "Ik blokkeerde de accounts die de filmpjes plaatsten en als ik er toch een kreeg, swipete ik snel door om het algoritme vooral niet het signaal te geven dat ik erin geïnteresseerd was. Maar toch was er niet omheen te komen."
Staatssecretaris voor Digitalisering Alexandra van Huffelen zegt in reactie op het onderzoek TikTok aan te blijven spreken op de negatieve effecten van content die op het platform te vinden is. "Tot nu toe ben ik nog niet gerustgesteld dat het bedrijf voldoet aan alle regels."
TikTok erkent in een reactie dat sommige video's die individueel bekeken niet problematisch zijn, dat wel worden wanneer ze in grote hoeveelheden aan gebruikers worden getoond. Het bedrijf zegt aan manieren te werken om dat tegen te gaan. Lees de volledige reactie hier.
Meer weten over dit onderzoek? Lees de uitgebreide verantwoording hier.