NAVO-top (mét Rutte): veel op agenda, maar vrede in Oekraïne staat er niet bij

1. Kan Rutte wel deelnemen aan een NAVO-top?

Ja, dat kan. Ook al neemt Rutte niet deel aan de verkiezingen, hij is nog altijd in functie als demissionair premier. In die hoedanigheid vergadert hij met andere regeringsleiders in Litouwen. Ook Wopke Hoekstra – die gisteren ook besloot om te vertrekken als CDA-partijleider - is daar in Vilnius als demissionair minister van Buitenlandse Zaken.

Wat Nederland inbrengt op een top, is van tevoren op hoofdlijnen vastgelegd en al besproken met de Tweede Kamer. Daarnaast heeft het demissionaire kabinet gezegd dat het na de val gewoon door wil gaan met de steun aan Oekraïne, een belangrijk onderwerp. Daarnaast heeft Nederland internationale verplichtingen in de EU en de NAVO: dat blijft, ook bij de val van een kabinet.

2. Solliciteert Rutte op de bijeenkomst voor een topfunctie?

In de afgelopen maanden wordt Rutte heel vaak genoemd als opvolger voor NAVO-baas Stoltenberg. Alleen is de termijn van Stoltenberg zojuist met een jaar verlengd.

Tijdens zijn premierschap heeft Rutte altijd elke interesse in een internationale topfunctie ontkend. Hij had in 2019 voorzitter van de Europese Raad kunnen worden en ook dit jaar was hij een grote kanshebber als nieuwe NAVO-baas. Hij wilde niet. Ook gisteren na zijn vertrek ontkende hij elke belangstelling.

Hij wil lesgeven, maar zelfs in zijn naaste omgeving wordt het onvoorstelbaar geacht dat Rutte met jaren internationale ervaring alleen maar voor de klas gaat staan. Iemand die zo lang premier is geweest en vaak gezien wordt als oliemannetje, is al snel in beeld voor een topfunctie elders, bijvoorbeeld in de EU en NAVO. Mogelijk zegt Rutte wel 'ja' als hij premier-af is. 

3. Wat wordt op deze NAVO-top besloten?

Het gaat over de toetreding van Zweden. Die wordt al meer dan een jaar geblokkeerd door Turkije en Hongarije, maar gisteravond is daar een doorbraak bereikt. Turkije gaat instemmen, zo is afgesproken. Hongarije volgt snel. Daarnaast bespreken de leiders de defensie-uitgaven.

Het doel van 2 procent-defensie-uitgaven per lidstaat wordt straks een minimale eis. Daarnaast wordt een besluit genomen over de volgende top, mogelijk in Den Haag. Maar het allerbelangrijkste onderwerp op de agenda is Oekraïne.

4. Wordt Oekraïne lid van de NAVO?

Nee, pas na de oorlog is de bedoeling. Dat moet duidelijk worden opgeschreven, met concrete toezeggingen. Alle landen willen dat.

In 2008 besloot de NAVO-top in Boekarest al dat Oekraïne ooit lid zou kunnen worden. Ooit. Maar tot concrete stappen kwam het nauwelijks. Daar wordt nu opnieuw over gesproken.

5. Hoe zien die concrete stappen er dan uit?

In het communiqué, de conclusies van de leiders wordt opgeschreven: Oekraïne hoort in de NAVO. Er wordt nog gesteggeld over het perspectief en een concreet tijdpad. Secretaris-generaal Stoltenberg heeft voorgesteld dat Oekraïne geen 'Membership Action Plan' hoeft te maken. Dat is normaal wel nodig om lid te worden.

Het Oekraïense leger is al goed getraind en al jaren bezig om meer samen te werken met Westerse landen. Nederland steunt het idee, net als een aantal landen in Oost-Europa. Maar bijvoorbeeld Duitsland is nog niet akkoord. De Duitse bondskanselier Scholz heeft weinig zin een versnelde Oekraïense lidmaatschap, schrijven Duitse media. Zoals als elke kwestie in de NAVO hangt het ook af hoe ver de Amerikaanse president Biden wil gaan.

Naast het vooruitzicht van een lidmaatschap krijgt Oekraïne een soort 'veiligheidsgaranties' of 'veiligheidstoezeggingen'. Niet van de NAVO, maar van Westerse landen de toezegging: we blijven jullie steunen, met financiering, training en wapens. De verwachting is dat de VS zo'n afspraak maakt en dat vervolgens andere landen aanhaken en hun steun weer in aparte toezeggingen uitwerken. Zo is Nederland bereid om F16's te leveren, maar daarvoor moet eerst toestemming van de Verenigde Staten komen.

Er komt een speciale NAVO-Oekraïne-raad. De banden tussen de NAVO en Oekraïne worden steeds verder aangehaald, wat ook blijkt uit de aanwezigheid van president Zelensky op woensdag.

6. Praat er nog iemand over vrede in Oekraïne?

Nee. Of er vredesbesprekingen met Rusland komen, is aan Oekraïne zelf, zo klinkt het in Europese hoofdsteden. Of de VS aandringt op onderhandelingen, is niet bekend. De komende tijd is het 'doorgaan op ingeslagen koers', zo valt te horen in de wandelgangen van het NAVO-hoofdkwartier in Brussel.

Die koers is om Oekraïne 'vol te pompen met wapens en met financiële steun' zodat het land zo sterk mogelijk tegen Rusland staat, zegt een diplomaat: "Er is geen alternatief." Oekraïne en Rusland kunnen pas naar de onderhandelingstafel als de situatie op het slagveld voor beide partijen uitzichtloos is. Onlangs is Oekraïne begonnen met een offensief. Het gaat niet om een groot offensief op één plek, maar Oekraïne probeert op verschillende plekken aan te vallen, om zo te kijken waar de Russische verdediging het zwakst is.