Professor VS veegt vloer aan met onze basismaatregelen: 'Volledig achterhaald'

Jimenez is professor in scheikunde en biochemie aan de Universiteit van Colorado. Hij heeft zich gespecialiseerd op het gebied van aerosolen en is een pleitbezorger van schone lucht om de verspreiding van het coronavirus in te dammen. 

Mondkapjes en afstand houden niet genoeg

Vorig jaar november waarschuwde hij al: zelfs al draagt iedereen een mondkapje en houdt iedereen anderhalve meter afstand, dan nóg raken mensen in gesloten ruimtes besmet met corona. 'Breek desnoods de vensters uit, maar ventileer', is zijn boodschap iedere keer weer.

Als hij een foto onder ogen krijgt van een Zwitsers parlement, waar de parlementariërs gescheiden worden met ramen van plexiglas, fulmineert hij: "Zwitserland heeft ook niet geleerd dat de belangrijkste manier van transmissie via de lucht is en dat plexiglas in deze situaties de transmissie juist verhóógt omdat ze de ventilatie belemmeren."

Handen wassen 'volledig achterhaald'

Dit keer richt hij zijn pijlen dus op Nederland. Met zijn 82.000 volgers deelt hij een reeks tweets over wat er mis zou gaan in ons land. Aanleiding is een tweet van het ministerie van Volksgezondheid (VWS) dat handen wassen de eerste basisregel is om verspreiding van corona te beperken.

"Volledig achterhaald", reageert Jimenez. "Er zijn géén bewezen gevallen van oppervlaktetransmissie, en het CDC (het Amerikaanse RIVM, red.) vertelt ons al een jaar dat het zeldzaam is."

Nutteloze communicatie

Het CDC schreef in april dat mensen besmet kunnen raken door contact met besmette oppervlakken of voorwerpen, maar dat het risico over het algemeen als 'laag' wordt beschouwd. Ook veel wetenschappers komen tot die conclusie in een artikel in Nature.

De communicatie vanuit de overheid hierover is daarom 'nutteloos' en een 'verspilling' van aandacht van het publiek. "Intussen laten we de belangrijkste controlemaatregelen links liggen en passen we die niet toe."

Jimenez vindt dat de belangrijkste boodschap moet zijn dat we onszelf moeten beschermen tegen verspreiding via de lucht, daarbij verwijzend naar een studie waar hij aan meewerkte. Volgens hem is deze kennis inmiddels ook doorgedrongen bij de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, maar gaan landen toch door met het delen van de 'verkeerde informatie'.

'Ik proef frustratie'

Charifa Zemouri, Nederlandse expert infectieziekten en volksgezondheid, vindt dat Jimenez wat harde woorden gebruikt. "Wat ik bij hem proef, en daar betrap ik mijzelf ook weleens op, is frustratie. Waarom gaan we niet mee met de wetenschappelijke consensus? Dan ga je soms wat zwaardere woorden gebruiken."

Veldepidemioloog en microbioloog Amrish Baidjoe snapt die frustratie wel. "Ik ben ook weleens gefrustreerd, om eerlijk te zijn", lacht Baidjoe. "Het hangt af van de week."

'Verspreiding aerosolen met stip bovenaan'

De boosheid bij Jimenez is in dit geval zeer terecht, vindt de epidemioloog. "De verspreiding via aerosolen staat echt met stip bovenaan. Toch zie je dit niet of nauwelijks terug in de overheidscommunicatie, zoals in tweets van VWS.

"Het gros van de corona-infecties waar bron- en contactonderzoek op is toegepast, leek een sterk verband te houden met verspreiding via de lucht en dus ook aerosolen. Ik heb zeer weinig onderzoeken gevonden over verspreiding via oppervlaktencontact. Je moet frisse lucht echt op 1 zetten. Dáár moet de overheidscommunicatie zich op richten."

Handen wassen is altijd goed om te onderstrepen. "Maar als je een ranglijst maakt van effectieve maatregelen, moet je het onderaan zetten."

'Het was een aanname'

Waar komt dan dat idee van handen wassen eigenlijk vandaan? Baidjoe legt uit: handen wassen is, als je kijkt naar hoofdroutes van verspreiding van de meeste infectieziektes, één van de belangrijkste manieren om transmissie tegen te gaan. Denk aan de verspreiding van buikgriep.

"Dat was daarom ook de aanname in het begin van deze pandemie, dat corona verspreid zou worden via oppervlaktes. Maar inmiddels is gebleken dat dit virus zich met name heel goed verspreidt via de lucht en dus ook via aerosolen. Dat is nog niet bij iedereen doorgedrongen, ook niet bij Mark Rutte."

Charifa Zemouri heeft zelf ook onderzoek gedaan naar de verspreiding van ziekten via aerosolen, zeer kleine waterdruppels via de lucht. Zij is wat minder stellig: "Het is niet zwart-wit, het is niet 'handen wassen versus ventileren'. Alle kleine beetjes bij elkaar helpen."

Luchtkwaliteit belangrijkste factor

In haar eigen gepubliceerde studie, vorig jaar juli, concludeerde ze ook dat luchtkwaliteit de belangrijkste factor is in het verlagen van risico op overdracht van het virus. "Maar andere maatregelen helpen ook."

Dat ventilatie niet op nummer 1 staat in de basismaatregelen, daar moeten we volgens Zemouri niet te veel achter zoeken. Het is volgens haar geen lijst van hoge naar lage prioriteit. Alle maatregelen samen helpen beter dan één maatregel los van elkaar.

Mondneusmaskers

Volgens Baidjoe is het wél een prioriteitenlijst. "Als ventilatie niet op 1 staat, als je het niet consistent noemt, dan weten mensen ook niet dat het belangrijk is en wat het betekent. Een raampje openzetten? De boodschap zou moeten zijn dat je moet voorkomen dat je elkaars lucht inademt. Dat kun je in sommige gevallen ook met mondneusmaskers bereiken."

Nu 'hangt ventilatie er een beetje bij', zegt Baidjoe. "Maar er gebeurt verder niks mee. Mondneusmaskers, daar horen we zeer weinig over qua goed gebruik, terwijl we weten dat ze wel een rol spelen in het tegenhouden van het virus, zeker in drukke ruimtes."

Viroloog Van Ranst: 'CO2-meter in iedere ruimte'

In steeds meer landen wordt ventilatie als belangrijkste maatregel beschouwd. Marc van Ranst, de bekendste viroloog van België, noemt goede ventilatie van cruciaal belang. Hij pleit voor CO2-meters op 'alle plekken waar mensen samenkomen'. "Eigenlijk zou elke leraar uitgerust moeten zijn met een CO2-meter", zei hij in augustus vorig jaar. 

In de serie tweets vraagt Jimenez zichzelf af waarom overheden doorgaan met 'verouderde berichten'. De hoogleraar doet een poging om te komen tot een antwoord: dat als je toegeeft dat verspreiding via de lucht gaat, instellingen, overheden en bedrijven iets moeten doen. Als je volhoudt dat het voornamelijk via oppervlaktes gaat, of via grote druppels die mensen uithoesten, dan ligt de verantwoordelijkheid bij het individu.

Ondanks de toon gaat Zemouri wel mee in zijn pleidooi dat er meer aandacht mag komen voor ventilatie. "Waar hij een punt in heeft, waarschijnlijk, dat we in Nederland te veel bezig zijn met handhygiëne – denk ook aan de woorden van premier Mark Rutte die telkens zegt 'was je handen kapot' – terwijl veel terrein valt te winnen in het verbeteren van de luchtkwaliteit."

Feestdagen

Amrish Baidjoe maakt zich intussen zorgen over de naderende feestdagen. "We zouden ons moeten afvragen: hoe doe je dat zo veilig mogelijk? Mensen zullen dicht bij elkaar gaan zitten. Daarom moet je ventilatie noemen. Om mensen er bewust van te maken dat het risico op verspreiding groter is."

Als mensen er dan tóch voor kiezen om de ramen dicht te houden, kunnen ze wel de sociale bubbels klein maken en sneltesten doen. "Je zou ook de communicatie kunnen aanpassen aan het moment, in dit geval kerst. Customized messages. Ik ga daar ook maar eens een draadje op Twitter over schrijven."