Bereidt Rusland een chemische aanval voor? 'Angst en pijn zijn verschrikkelijk'

Uit onvrede met het trage tempo van de Russische opmars in Oekraïne lijkt Moskou te kiezen voor steeds zwaarder geschut. Nu de oorlog de derde week ingaat is Rusland al lang en breed overgegaan op grootschalige beschietingen op Oekraïense steden.

Biologische en chemische wapens

Steden als Marioepol en Charkov zijn zwaar gehavend door de beschietingen, waarbij de burgerbevolking niet gespaard wordt. Hoe ver Poetin bereid is te gaan om Oekraïne onder controle te krijgen, weet niemand. Maar nadat hij al eerder hintte op de inzet van kernwapens, liggen nu ook de biologische en chemische wapens op tafel.

De Britse premier Boris Johnson zei gisteren te vermoeden waar de Russen mee bezig zijn door Oekraïne en de VS te beschuldigen van het in alle haast ontmantelen van een militair biologisch programma. "Als ze zelf chemische wapens zullen inzetten, waar ik voor vrees, dan hebben ze al een nepverhaal  klaarliggen", zei Johnson.

Propagandaoorlog?

Defensiespecialist van Instituut Clingendael Dick Zandee denkt dat de Russen niet snel naar chemische wapens zullen grijpen, omdat zij zich daarmee ook zelf in de vingers zouden snijden. "Ik denk dat dit vooral onderdeel is van de propagandaoorlog die plaatsvindt", zegt Zandee.

"Het gebruik van chemische wapens in een omgeving waar zich ook Russische militairen bevinden, belemmert hun eigen acties. Sterker nog: ze kunnen zelf door die chemische wapens getroffen worden. Dus het is ook vooral in het nadeel van de Russen zelf." Chemische wapens inzetten in de stedelijke omgeving waar nu gevochten wordt, kan volgens Zandee rampzalig zijn. "Die wolken met chemische middelen blijven eindeloos hangen."

Zandee ziet dat Rusland in Oekraïne strategieën van eerdere conflicten waar het land bij betrokken was, herhaalt. Zoals in Syrië en Tsjetsjenië. "Het is een klassiek patroon: eindeloos bombarderen tot ze zich overgeven. Gebeurt dat niet, dan kan je ze afknijpen, uithongeren en hopen dat ze zich uiteindelijk alsnog overgeven."

Toch chemische wapens in Rusland

Net als de meeste landen heeft Rusland verdragen ondertekend om biologische- en chemische wapens de wereld uit te helpen. Officieel heeft Rusland sinds 2017 haar hele voorraad chemische wapens afgebouwd. Ook zou het land geen biologische wapens meer hebben.

Maar door de gifaanvallen op onder meer oppositieleider Aleksei Navalny (met het gif Novitsjok) en oud-spion Sergej Skripal (met het radioactieve Polonium) werd duidelijk dat het land nieuwe middelen heeft ontwikkeld. "Onafhankelijke onderzoeken tonen aan dat het uit Rusland komt. Toen bleek dus ook dat ze wel chemische wapens hebben", zegt onderzoekshoofd Tim Sweijs van het The Hague Centre for Strategic Studies.

Maar dat betekent volgens Sweijs niet dat Rusland zomaar biologische- of chemische wapens zal inzetten. "Biologische wapens worden ook wel de 'nucleaire bom van de armen' genoemd, omdat ze zoveel slachtoffers maken. Probleem is dat het nauwelijks te controleren is, denk maar aan een virus dat zich verspreidt als corona", zegt Sweijs.

Maar de inzet van vooral chemisch wapens valt volgens Sweijs ook niet helemaal uit te sluiten. "Als ze de strijd niet winnen kunnen ze dat doen. Doel is dan zoveel angst aanjagen tot dat de Oekraïners zich toch overgeven. Maar dit scenario is nu speculatie."

Rode lijn

Toch zorgen chemische wapens in vergelijking met bijvoorbeeld een atoombom voor een stuk minder slachtoffers. Maar na de inzet van gifgas tijdens de Eerste Wereldoorlog, met verschrikkelijke gevolgen, deden landen massaal de wapens in de ban. "De afschrikwekkende werking die ervan uitgaat en de terreur die het zaait, zijn enorm. Denk maar aan de beelden uit Syrië waar gifgas werd gebruikt: de angst en de pijn die je ziet zijn verschrikkelijk", zegt Sweijs.

Tijdens de oorlog in Syrië waarschuwde de toenmalige Amerikaanse president Obama dat het gebruik van chemische wapens een rode lijn was. Als deze wapens zouden worden ingezet, dan zou de VS militair ingrijpen in het conflict. Maar uiteindelijk gebeurde dat niet. Hoe het Westen en de NAVO nu zouden reageren op de inzet van biologische of chemische wapens door Rusland is onduidelijk.

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft Oekraïne donderdag geadviseerd om risicovolle ziekteverwekkers in laboratoria te vernietigen. Dit om te voorkomen dat bij een 'mogelijk lek' er ziektes worden verspreid onder de bevolking.