Nederland zelfvoorzienend? Het kan, maar alleen met een karig dieet

Als we in Nederland op een dag voor ons eten uitsluitend zijn aangewezen op ons eigen grondgebied, dan kunnen we alle monden voeden. Tot zover het goede nieuws. Want: "Ons dieet zou drastisch moeten veranderen", zegt agrarisch econoom Petra Berkhout van de Wageningen Universiteit. "Een cruciale voorwaarde is bovendien dat we genoeg energie beschikbaar hebben voor de productie van voeding."

Fruit, koffie en chocola

Eerst maar een blik op ons bord: wat ligt daar nog op in geval van 'autarkie', oftewel een land zonder import of export? Berkhout: "Alles wat we importeren en niet zelf kunnen verbouwen, valt weg. Olijven, citroenen, bananen, allerlei andere soorten fruit, koffie en thee. Chocola zal voor veel mensen een groot gemis zijn. Pasta niet te vergeten. Witbrood. Al hoeven we niet zonder brood te leven."

Dat laatste heeft volgens de landbouweconoom te maken met het soort tarwe dat in Nederland verbouwd kan worden. "Ons graan is heel geschikt als voer voor kippen en vee. Maar Nederland heeft weinig zonuren, waardoor onze tarwe een laag eiwitgehalte heeft. Het is daardoor niet geschikt voor pasta. Ook brood kun je er niet goed van bakken. Rogge kunnen we wel verbouwen. Vroeger at de goegemeente roggebrood, dus dat is een optie."

Vlees en zuivel genoeg

Aan vlees en zuivel zullen we niet snel gebrek hebben. Kippen (vlees, eieren) kunnen leven van ons graan. De Nederlandse graslanden zijn geschikt voor koeien (vlees, melk, kaas) en schapen (vlees, kaas).

Een gezond, voedzaam en gevarieerd dieet blijft mogelijk, zegt Berkhout. Dat was ook de conclusie van het rapport 'Voedselvoorziening in Nederland onder buitengewone crisisomstandigheden' uit 2013. De onderzoekers keken naar drie scenario's: een karig menu, het huidige menu en een voedzaam gezond menu. "Alle drie de scenario's waren mogelijk. We kunnen dus genoeg voedsel produceren, en het menu kan voedzaam en gevarieerd zijn."

Geen varkensvlees, wel peulvruchten

Dit rapport spreekt van 'een overvloed aan aardappelen'. Ook peulvruchten zullen ruim voorradig blijven. Maar we zullen zonder varkensvlees moeten leren leven. Het autarkie-model gaat namelijk uit van de meest efficiënte inzet van grond. De productie van varkensvlees neemt meer ruimte in en vraagt meer voer, waardoor Nederland de voorkeur zal geven aan kippen, koeien en schapen.

We zouden mogelijk ook stoppen met 'rijst, koekjes, noten, frisdrank en alcoholische dranken'. Hoewel het rapport ook meteen een paar uitvluchten voorziet: "Verwacht mag worden dat er allerlei huisindustrietjes en thuisbrouwerijen ontstaan." Daarnaast zullen 'veel particulieren een moestuin aanleggen, en huisdieren zoals konijnen voor de slacht worden gehouden'.

Energie cruciale voorwaarde

Maar een cruciale voorwaarde voor voldoende voedsel is dus voldoende energie. "Daar valt of staat het hele model mee", zegt Berkhout. "Voor landbouw op de akkers is energie nodig. De productie van kunstmest vergt energie. Net als van melk kaas maken, brood bakken, aardappels koken."

Het vraagstuk 'energie' zal echter zand in de zelfvoorzienende motor gooien, volgens energiehoogleraar Wim Turkenburg. "Als we bereid zijn meer gas uit Groningen uit de grond te halen, kunnen we het wel veel langer uithouden. Maar op de lange termijn: nee, we kunnen in Nederland niet op eigen kracht in de energiebehoefte voorzien."

Geen eigen uranium

Turkenburg publiceerde vorige week een nota 'als kanttekening bij de energieplannen' van de huidige regering, waarin hij kritisch is over de plannen voor de opwekking van groene energie. "Het is niet genoeg. Met alleen zonne- en windenergie en eventueel ook aardwarmte, kunnen we niet genoeg energie produceren om het land draaiende te houden."

Kernenergie zal in geval van autarkie ook geen uitweg bieden, legt Turkenburg uit. Nederland beschikt namelijk niet over uranium. "Je moet de splijtstofstaven in de kernreactor elke paar jaar vervangen. Uranium verrijken kunnen we in Nederland wel, maar de grondstof importeren we. In de toekomst kunnen kerncentrales misschien op thorium in plaats van uranium draaien, maar ook dat moet uit het buitenland komen."

Eigen gasvoorraad aanspreken

Turkenburg pleit ervoor meer gas uit eigen bodem te halen. "Zónder de bevolking in Groningen op te zadelen met meer aardbevingen. De aarde beeft omdat de druk vanuit de aarde afneemt. Dat was ooit 300 bar, maar is nu nog ongeveer 70 bar. Daarom willen we niet meer gas uit Groningen pompen. Maar ik denk dat we er nog veel gas uit kunnen halen - áls we andere gassen, zoals stikstof, er terug in pompen. Zo houden we de druk erop. Op die manier is er denk ik nog zo'n 400 tot 450 miljard kubieke meter uit de grond te halen."

Voorlopig zal dat er echter niet van komen, zegt Turkenburg, omdat de overheid het plan niet ziet zitten.

40 jaar reserve

Maar stel dat, hoe lang zou het uitstel duren? "Nederland gebruikt nu jaarlijks ongeveer 40 miljard kubieke meter. Die gasvraag neemt, verwacht ik, door meer alternatieve energiebronnen af naar 10 miljard kuub per jaar. Met 400 miljard kuub zou je dan 40 jaar vooruit kunnen."

Bijkomend voordeel is volgens Turkenburg dat het financieel voordelig is. We zouden voorlopig namelijk helemaal geen gas uit Rusland hoeven te importeren.

Eten belangrijker dan mobieltje

Groene energie zal de vraag echter niet kunnen dekken. Ook niet op termijn. "Er is een maximum aan productie in de Noordzee en op de Nederlandse daken. Dat zal krap voldoende zijn. Maar: bij het opslaan en omzetten van die energie gaat ongeveer een derde van de opgewekte energie weer verloren. Daardoor komen we onder de streep tekort om zelfvoorzienend te zijn."

Voor dat laatste heeft landbouweconoom Berkhout een oplossing, al zal die niet overal populair zijn: "Kom je in een situatie waarin je moet kiezen waar je de energie inzet, dan moet je met z'n allen prioriteiten stellen. Eten is in dat geval belangrijker dan brandstof voor de auto of het opladen van je mobiele telefoon."