Finland en Zweden snel NAVO-lid? De oorlog heeft alles veranderd

Van 30 naar 32. Uit zoveel landen zou de NAVO bestaan, als Finland en Zweden zich daadwerkelijk aansluiten bij het militaire bondgenootschap. Daarnaast zal Rusland er twee NAVO-buurlanden bijkrijgen. Kijk maar naar de kaart:

1. Waarom waren Finland en Zweden eigenlijk nooit lid?

Daarvoor moet je eerst terug in de tijd, vertelt historicus en politiek analist Ivo van de Wijdeven. Finland hoorde ooit tot het Russische tsarenrijk. "Tot het in 1917 onafhankelijk werd. Finse nationalisten grepen destijds hun kans toen in Rusland een burgeroorlog uitbrak."

Dieptepunt in de relatie met Rusland is de Winteroorlog, die de twee landen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog uitvochten. "Stalin besloot Finland met een enorme troepenmacht binnen te vallen, omdat hij zich bedreigd voelde. Hij was bang dat de Duitsers via Finland hun tanks naar Leningrad zouden sturen, het huidige Sint-Petersburg", zegt Van de Wijdeven, die een parallel ziet met de huidige oorlog in Oekraïne. "Nu spreekt Poetin over een dreiging van de NAVO via Oekraïne."

De Russen waren destijds slecht voorbereid op de bittere vrieskou en het moeilijke landschap in Finland, en leden grote verliezen. De Finse soldaten, goed gecamoufleerd door hun witte pakken, voerden behendig op ski's een guerrillaoorlog. De strijd resulteerde uiteindelijk in een akkoord, dat nog altijd de basis vormt voor de huidige relatie tussen beide landen.

"Het belangrijkste: Finland beloofde neutraal te zijn, en het gaf 10 procent grondgebied aan Rusland. Stalin beloofde in ruil daarvoor zich niet met de Finse binnenlandse politiek te bemoeien en Finland niet aan te vallen. Daarna zijn ze met rust gelaten, ook toen Finland in 1995 lid werd van de Europese Unie."

Ook Zweden hecht veel waarde aan neutraliteit. De laatste keer dat Zweden wel partij koos, was in de tijd van Napoleon, in het begin van de negentiende eeuw. Sindsdien koos het land geen kant, ook niet in beide wereldoorlogen. Ook wilden de Zweden in de Koude Oorlog niet partij voor het Westen of Rusland trekken. Het werd dus geen lid van de NAVO. Wel werd het in hetzelfde jaar als Finland en Oostenrijk lid van de Europese Unie, maar vooral om economische redenen.

2. Waarom denken ze er nu anders over?

Dat komt door de oorlog in Oekraïne. De Russische president Vladimir Poetin verklaarde al snel dat hij problemen had met de Oekraïense neiging naar het Westen. Vooral het eventuele NAVO-lidmaatschap van het land. Poetin wilde de NAVO uit elkaar spelen, maar het omgekeerde tekent zich nu af.

Ook in Finland is de vrees voor nieuw Russisch geweld nooit verdwenen, vertelt Van de Wijdeven. "Zo zijn er normen opgesteld voor grote gebouwen, die moeten allemaal een schuilkelder hebben. Ook zijn er grote reserves van goederen." De overeenstemming die er desondanks altijd was, dreigt nu te worden gebroken. Zo zei de Finse oud-premier Alexander Stubb tegen CNN: "Als Poetin zelfs zijn broeders en zusters in Oekraïne kan afslachten, waarom zou hij dat dan niet met de Finnen kunnen doen? We willen dan niet alleen staan." 

De woorden van de oud-premier stroken met de publieke opinie in de regio. Zowel in Finland als Zweden, is nu een meerderheid van de bevolking voor een lidmaatschap. Extra reden voor de regeringen van beide landen om er nu serieus werk van te maken.

3. Hoe ziet het pad naar lidmaatschap eruit?

De eerste stap in beide landen is het opstellen van een verslag over de nationale veiligheid. In Finland is een door de overheid gestuurde adviesgroep daar verantwoordelijk voor. Hun verslag wordt volgende week al aan het Finse parlement voorgelegd. De conclusie van de adviesgroep kan zijn dat een NAVO-lidmaatschap nodig is. De Finse parlementariërs kunnen zich er dan in de weken en maanden daarna over buigen.

De Finse premier Sanna Marin heeft aangegeven dat die maanden nodig zijn, maar dat een definitief besluit waarschijnlijk voor de zomer al wordt genomen. Mocht Finland dan besluiten zich bij de NAVO te willen aansluiten, dan kan dat al binnen vier maanden zijn geregeld.

Datzelfde geldt voor Zweden. Ook daar zijn experts aan de slag die de regering zullen bedienen van een advies op het gebied van veiligheid. Naar verwachting is dit adviesrapport voor eind mei klaar. Daarna zal de Zweedse regering haar positie kenbaar maken. Wel zijn de Zweden afwachtender. Het land wil zijn besluit afstemmen op dat van Finland.

"Het staat ieder land in Europa of Noord-Amerika vrij om lid te worden van de NAVO", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Wel moeten de andere landen beslissen of ze akkoord gaan, maar de eisen zijn minder uitgebreid dan bijvoorbeeld een EU-lidmaatschap. Als je EU-lid wordt, moet je alle Europese wetten en regels overnemen. Bij de NAVO gaat het meer over basisafspraken over vrijheid en mensenrechten." De afgelopen jaren nog zijn Noord-Macedonië (2020) en Albanië (2009) toegetreden tot de NAVO. "In principe ligt het besluit om toe te treden bij de landen zelf. De NAVO kan een land niet dwingen", zegt Lambie.

4. Zijn er nog hobbels op de weg?

Voordat Finland en Zweden daadwerkelijk lid zijn, kan er nog een groot probleem ontstaan, dat samenhangt met de angst voor de reactie van Rusland. Namelijk dat Poetin boos wordt vanwege een aankomend lidmaatschap van de Scandinavische landen en ze al in de 'grijze zone' aanvalt.

De Finse minister van Buitenlandse Zaken, Pekka Haavisto: "We houden er rekening mee dat Rusland ons zal proberen te destabiliseren tussen het moment dat wij lidmaatschap bij de NAVO aanvragen en het moment dat we daadwerkelijk lid zijn. Ook wel de grijze zone genoemd."

Maar Fons Lambie wijst er op dat het huidige EU-lidmaatschap van Finland en Zweden ook al veiligheidsgaranties behelst. "In het verdrag van Lissabon staat: als een EU-lidstaat wordt aangevallen, moeten andere lidstaten hulp en bijstand verlenen. Dat gaat weliswaar minder ver dan het beroemde artikel 5 van de NAVO, dat stelt dat 'een aanval op een, een aanval op allen is' en waar natuurlijk de Verenigde Staten ook gaat helpen. Maar het EU-lidmaatschap en de onderliggende Europese verdragen bieden dus ook bijstand voor Finland in geval van nood."

5. Hoe zal Rusland reageren?

Dat Rusland niet blij zal zijn met een lidmaatschap van Finland en Zweden, is zeker, zegt Rusland-correspondent Eva Hartog. "Rusland zal het gebruiken als bewijs voor de eigen claim dat de NAVO steeds verder oprukt richting de Russische grenzen. Precies het verhaal dat in Moskou wordt gebruikt om de eigen aanval op Oekraïne te rechtvaardigen."

"Er klinkt dreigende taal. Zo zei de woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken eerder al dat toetreding van Finland en Zweden 'militair-politieke consequenties zou hebben' en 'een Russische tegenreactie zou uitlokken.'"

En een paar dagen geleden nog zei Poetins woordvoerder tegen het Britse Sky News dat een toetreding zou betekenen dat Rusland maatregelen zou nemen om de eigen veiligheid in het westen te versterken. "Maar hij zei ook dat Rusland het niet zou zien als een reden om nucleaire wapens in te zetten", zegt Hartog.

"Afgaand op de retoriek van de Russische functionarissen ziet het er dus naar uit dat Rusland een Fins-Zweedse toetreding tot de NAVO vooral zal gebruiken om de anti-Westerse propaganda op te schroeven. Het lijkt er niet op dat het een militaire reactie zal uitlokken."