Berucht Azov-bataljon vecht nog voor verwoest Marioepol: maar wie zijn zij?
Zeven weken na het begin van de Russische invasie van Oekraïne is de zwaar gehavende stad Marioepol nog altijd niet gevallen. In een staalfabriek in de haven verschanst zich een beruchte ultranationalistische legereenheid die zich weigert over te geven: het Azov-bataljon. Vier vragen en antwoorden.
1. Hoe lang bestaat het Azov-bataljon?
De Oekraïense groepering is acht jaar geleden opgericht als antwoord op de Russische annexatie van de Krim en het begin van de oorlog in het oosten van Oekraïne. "In 2014 was het Oekraïense leger nog van weinig betekenis", zegt Hubert Smeets, historicus en oprichter van kennisplatform Raam op Rusland. "De Russen en separatisten moesten worden tegengehouden door vrijwilligersbataljons. Azov was daar een van."
De groep groeide uit tot zo'n duizend man en werd onderdeel van de Oekraïense Nationale Garde. 'Azov' opereert daarin wel als een zelfstandige eenheid, oftewel een bataljon. Strijders van het bataljon dragen uniformen met daarop een Wolfsangel, een bekend nazi-symbool dat ook gebruikt werd door de SS.
2. Wat maakt hen zo berucht?
Het Azov-bataljon is opgericht door Andri Biletski, een nationalistische extreemrechtse politicus uit de Oekraïense stad Charkov. "Een neonazi", zegt Smeets. "Hij zat van 2014 tot 2019 in het Oekraïense parlement, maar is toen niet herkozen. In het Oekraïense parlement met 450 zetels zit nu maar één fascist, en dat zegt toch veel over het draagvlak van ultranationalisme in Oekraïne."
De groep zelf heeft een controversiële staat van dienst, zegt correspondent Eva Hartog. "Waaronder ultranationalistische en racistische uitspraken, het gebruiken van nazistische symbolen, en haatdelicten tegen de Roma en de LGBTQ-gemeenschap."
Smeets vindt dat Azov onevenredig veel aandacht krijgt in het Westen. "Dat is overdreven en komt niet overeen met hun militaire betekenis in de oorlog met Rusland. Ze zijn vooral belangrijk als symbolische macht, niet als militaire macht."
3. Het Azov-bataljon zelf ontkent uit nazi's te bestaan, Poetin ziet dat duidelijk anders. Wie heeft gelijk?
Het is duidelijk dat Azov gezien zijn oprichter en diens eerdere uitspraken extreemrechtse banden heeft. Maar hoeveel van de strijders we op dit moment neonazi mogen noemen, is niet duidelijk.
Volgens Hartog is het belangrijk om te beseffen dat Azov een kleine groepering is die niet representatief is voor het Oekraïense leger, regering of de bevolking als geheel. "Poetin gooit de twee dingen op een hoop, en zet iedereen die tegen de Russen vecht, weg als nazi’s. Daarmee probeert hij de Russische oorlog, en de slachtoffers die daarbij vallen, te rechtvaardigen en de Oekraïense bevolking te ontmenselijken."
De meeste Oekraïners vechten om hun eigen land te verdedigen, zegt zij. "Niet omdat ze er rechtse ideeën op nahouden. De grimmige waarheid is dat juist de Russische inval ervoor zorgt dat gewone Oekraïners voor een deel afhankelijk zijn van Azov om hun land te verdedigen tegen een gezamenlijke vijand. Op die manier, versterkt wat Poetin doet alleen maar de rol van groeperingen zoals Azov. Maar dat zal je de Russische staatsmedia niet snel horen zeggen."
"Poetin zet iedereen die tegen de Russen vecht, weg als nazi’s."
4. Waarom verdedigt juist het Azov-bataljon nu Marioepol?
Marioepol is de vestigingsstad van het Azov-bataljon. De voor Oekraïne belangrijke zuidelijke havenstad ligt aan de Zee van Azov, een randzee van de Zwarte Zee. Een van de bedrijven in de stad is Azovstal, een van de grootste staalbedrijven in Oekraïne. Terwijl het Oekraïense leger zich zo goed als teruggetrokken heeft na zware bombardementen en gevechten, heeft het Azov-bataljon zich naar verluidt verschanst in een van de staalfabrieken.
Hartog: "De Azov zijn zeer gemotiveerd om tegen Rusland te vechten, dus is het niet verrassend dat zij een belangrijke rol spelen in het verdedigen van plekken zoals Marioepol. Al nemen ze ook andere taken op zich, zoals het trainen van burgers en vrijwilligers voor zelfverdedigingseenheden."