Ongebruikelijke opmars van apenpokken bij mensen: virologen zoeken verklaring

Het apenpokkenvirus komt normaal gesproken alleen voor in Centraal- en West-Afrika. Maar nu zijn er besmettingen gemeld in Europa. Tot nu toe zijn er 23 gevallen in Spanje, 5 in Portugal, 9 in het Verenigd Koninkrijk, 1 in Zweden en 1 in Italië. 

Waar virologen nu de vinger achter proberen te krijgen, is de besmettelijkheid. Want een aantal gevallen heeft geen verband met elkaar. Slechts één besmetting in Groot-Brittannië, die op 6 mei werd gemeld, kon worden herleid naar een bezoek in Nigeria. Ook in de Verenigde Staten is het virus opgedoken. Het gaat om een man die in Canada is geweest.

"Het gebeurt al langer dat reizigers het virus importeren", vertelt Marion Koopmans, viroloog van het Erasmus MC, tegen RTL Nieuws. "Over het algemeen gaat de verspreiding niet heel hard. Bij eerdere gevallen, bleek het virus niet zo efficiënt en bleek de situatie vrij eenvoudig onder controle gebracht te kunnen worden. Bij de aantallen die we nu zien, lijkt er iets anders aan de hand. Wat belangrijk is, is om te achterhalen wat er nu precies is gebeurd. Er moet goed gekeken worden naar de situaties waarbij het virus kon worden overgedragen. Misschien is er aan de viruskant zelf iets aan de hand, is het toch wat besmettelijker. Fact finding is nu zeer belangrijk."

Een woordvoerder van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu zegt dat er tot nu toe geen gevallen in Nederland bekend zijn. "Maar het is wel opvallend dat het nu lijkt dat het virus makkelijker van mens tot mens overgedragen lijkt te worden", zegt de woordvoerder.

Apenpokkenvirus soms dodelijk

Apenpokken begint net als griep: je kunt last krijgen van koorts, hoofdpijn, misselijkheid. Maar een aantal dagen later krijgen patiënten te maken met ronde blaasjes met etter, die weer een aantal dagen later uitdrogen en tenslotte verdwijnen. Apenpokken en de pokken behoren tot de pokkenvirusfamilie, en dat is anders dan de welbekende waterpokken die bij kinderen voorkomt. 

Voor het eerst werd het apenpokkenvirus geconstateerd bij apen, in 1958, maar momenteel worden knaagdieren gezien als de belangrijkste dierlijke gastheer. Veruit de meeste mensen herstellen binnen enkele weken van de ziekte. In een enkel geval is een ziekenhuisopname nodig, en soms kan de ziekte mensen fataal worden. 

Er zijn twee stammen van het virus bekend: de Congo-stam is best ziekmakend en kan zelfs tot sterfte leiden in 10 procent van de gevallen. Maar er is ook een West-Afrikaanse stam die minder besmettelijk en ziekmakend is, die in ongeveer 1 procent van de gevallen fataal kan aflopen. "Wat we in Groot-Brittannië zien, is één van de mildere varianten", zegt Koopmans. "Wel geldt dat het virus gevaarlijker is voor kwetsbare mensen."

Reden voor paniek is er volgens experts niet. "Over algemeen gaat verspreiding niet heel hard, dus we moeten niet een hele hype veroorzaken", zegt Koopmans. Ook de Britse professor Jimmy Whitworth zegt tegen persbureau Reuters dat we inderdaad meer gevallen zien dan eerder. "Maar dit gaat niet een wereldwijde epidemie zoals bij Covid-19 veroorzaken. Maar we moeten het wel serieus nemen, want het is best een grote uitbraak die we snel onder controle moeten zien te krijgen." 

Seks tussen mannen

Maar experts waarschuwen tegelijkertijd wel voor meer besmettingen, als gevallen niet worden ontdekt en gemeld. Reizigers die zich niet bewust zijn van een besmetting, kunnen het virus naar andere landen overbrengen.

Over het algemeen verloopt een besmetting na heel nauw contact, via ademhalingsdruppels. Maar de Britse gezondheidsdienst UKHSA zegt nu dat een aanzienlijk deel van de infecties via seksueel contact werd overgedragen. In de meeste gevallen ging het om seks tussen mannen. "Een uiterst ongebruikelijke situatie", zegt een woordvoerder. Uit Spanje komen dezelfde geluiden: jonge mannen die een besmetting opliepen na seks met een andere man. 

Virologen zijn alert omdat het apenpokkenvirus behoort tot het pokkenvirus, een ernstige infectieziekte die eeuwenlang veel slachtoffers maakte. Maar vaccineren bracht uitkomst. De wereld werd in 1980 'pokkenvrij' verklaard; in Nederland worden baby's al sinds 1974 niet meer ingeënt.

"De kans dat het virus overspingt van dier naar mens, is daardoor toegenomen", zegt de viroloog van het Erasmus MC tegen RTL Nieuws. "Vroeger was er groepsimmuniteit vanwege vaccinatie. Dat is langzaam maar zeker aan het verdwijnen, ouderen hebben nog bescherming."

In Groot-Brittannië bestrijden ze het virus door de mensen rond een patiënt te vaccineren met het pokkenvaccin.

Virologen werken samen met de Wereldgezondheidsorganisatie om de uitbraken te onderzoeken, zegt Koopmans. "Er vindt momenteel veel onderzoek plaats, er worden tests gedaan en de informatie wordt internationaal gedeeld."