Nedžad lag tussen de lichamen in Srebrenica: 'Ik wil de waarheid vertellen'

"Hoeveel tijd heb je?" Vraagt Nedžad? "Bosniërs praten veel, omdat we zoveel tijd hebben. Jullie in de EU hebben dat niet, misschien kunnen we wat vrije tijd aan jullie exporteren", grapt hij. Wat volgt is Nedžads levensverhaal, waar inderdaad tijd voor nodig is om het helemaal te bevatten.

Vluchten

Nedžad Avdić (42) groeide op in een dorpje in de buurt van Srebrenica. Hij had een zorgeloze jeugd. "Ik droomde ervan om profvoetballer te worden." Toen Nedžad 14 was begon de oorlog. "Mijn klas was gemixt, met Bosniakken en Serven. Dat was nooit een probleem. Ook mijn Servische leraar begreep niet waar het leger mee bezig was." Nedžads familie was niet politiek actief en ze dachten dat ze geen doelwit zouden zijn van het geweld. Maar zijn dorp was een van de eerste die compleet verwoest werd.

Samen met zijn ouders en drie zussen vluchtte hij. Ze zwierven rond in de bossen en kwamen uiteindelijk in Srebrenica terecht. "Het moet winter zijn geweest, want het had gesneeuwd. Er waren zoveel vluchtelingen. We hadden niets, geen kleren, geen schoenen." Eerst woonden ze in een garage, later in een school en uiteindelijk in tijdelijke woningen die gebouwd waren door de Zweden.

Jarenlang was Srebrenica omsingeld door het Bosnisch Servische leger. De stad ligt in een dal en werd beschoten vanuit de bergen. In juli 1995 begon de gerichte aanval die uiteindelijk leidde tot inname van de stad. Nedžad en zijn familie wisten niet goed waar ze naartoe moeten, waar het veilig was. Ze hoorden over een colonne van mensen die door de bossen naar veilig gebied luchten. Samen met zijn vader besloot hij die weg te kiezen. Zijn moeder en twee zusjes zochten bescherming op de compound van de Nederlandse VN-soldaten.

"Ik had de dood geaccepteerd als een feit"

"Toen we bij de colonne aankwamen... Er waren misschien wel 10 tot 15.000 mensen. Vooral mannen en jongens, een paar vrouwen. Ik raakte mijn vader direct kwijt en werd opgeslokt door de massa mensen. Ik moest huilen, want ik zag niemand om me heen die ik kende." Onderweg naar veilig gebied werden ze continu beschoten, steeds meer mensen raakten gewond en de colonne raakte steeds meer uitgedund. "Ik realiseerde me dat ik vermoord zou worden. Daar was ik niet bang voor, ik had het geaccepteerd als een feit. Maar ik was bang om te lijden. Om gewond te raken en in het bos achter te blijven."

Na een paar dagen werd Nedžad samen met zo'n 2000 andere mannen gevangengenomen door de Serven. "Eerst waren ze aardig, ik denk om ons uit de bossen te lokken. Ze zouden ons avondeten geven. Maar ik hoorde het sarcasme in de stem van de soldaat. Zodra iedereen er was, begon het martelen." De mannen werd in trucks weggevoerd. De volgende ochtend keek Nedžad door een gaatje in het zeil. "Ik herkende klasgenoten van het gymnasium van vroeger. Op hun fiets, alsof er niets aan de hand was. Terwijl wij op weg waren naar onze dood." De klasgenoten waar Nedžad over vertelt, waren etnische Serven.

Geef ons water

De mannen werd naar een school gebracht. "Ze begonnen gelijk met de executies. Ik hoorde de schoten en mensen huilen." Nedžad zat in het laatste klaslokaal. Hij wilde ontsnappen, maar had de kracht niet. Van de Servische soldaten moest iedereen zich uitkleden. De handen werden achter zijn rug vastgebonden. In de trucks werden ze naar de plek gebracht waar ze geëxecuteerd zouden worden. "Ik liep met mijn hoofd naar beneden, omdat ik de dode lichamen niet wilde zien."

"Mensen huilden: geef ons alsjeblieft water en dood ons dan. Maar de Servische soldaten weigerden. Een fractie van een seconde dacht ik aan mijn moeder, dat zij niet zou weten waar ik was. Waarschijnlijk was ik daarna in shock, want ik herinner me niet hoe ik werd geraakt."  Nedžad kreeg kogels in zijn arm, zijn zij, zijn voet. Hij hoorde de een na de ander neervallen.

De wil om te leven

"De Serven controleerden de lichamen en een soldaat stopte voor mij. Ik deed mijn ogen dicht, dacht dat hij me zou doodschieten. Maar hij schoot op de man achter mij." Nedžad raakt ook nog gewond aan zijn hoofd. "Het is moeilijk om voor te stellen dat er mensen zijn die zoveel plezier halen uit andermans lijden. Ik dacht erover na om de soldaat te roepen om me te doden. Maar ik durfde het niet. Het is een moeilijk moment. Je zitten tussen leven en dood, en ondanks al die pijn is er toch die wil om te blijven leven."

"Ik hoorde steeds minder stemmen en steeds minder kogels en uiteindelijk stapte ze in de trucks en reden ze weg." Er is nog een andere man die de executie overleefde. Hij gebruikt kleren om Nedžads wonden te verbinden. "Zelf weet ik weinig meer van dat moment. Jaren later hoorde ik van hem dat ik zo uitgeput was, dat ik in zijn schoot in slaap viel." De volgende ochtend vluchtten ze verder via de bossen. "Op den duur stonden we op een heuvel en in de verte zag ik hoe de dode lichamen met bulldozers werden geruimd. Ik dacht dat zoiets alleen in films bestond. Ik had net een executie overleefd, maar pas op dat moment voelde ik de wreedheid."

De mannen zwierven dagenlang rond. Nedžad kruipend, vanwege al zijn verwondingen. "Ik heb zo vaak tegen hem gezegd: laat me alsjeblieft achter en red jezelf. Maar elke keer motiveerde hij me weer om verder te gaan." Uiteindelijk komen ze in een dorp terecht wat veilig gebied is. "Er waren ineens veel mensen om me heen die me hielpen en water gaven. Ik begon te huilen en realiseerde me dat ik het overleefd had." Nedžads vader, vier ooms, neven en verdere familieleden overleefden de genocide niet.

Terug naar Srebrenica

"Het is deel van je, je kan het niet uitgummen. Je moet ermee leren om te gaan." Hij is zelfs teruggegaan naar Srebrenica om daar te gaan wonen. "Ik kan eigenlijk niet zo goed uitleggen waarom ik ben teruggegaan. Maar diep van binnen voelde ik dat dit is wat ik wil. Misschien om te laten zien dat ik leef." Inmiddels woont hij nu 15 jaar in Srebrenica, met zijn vrouw en drie kinderen.

"Genocide is nooit gestopt hier", zegt Nedžad. Hij doelt op de genocide-ontkenning, bijvoorbeeld door de burgemeester van Srebrenica, door de Servische president van Bosnië en doordat zijn kinderen op school niets leren over de genocide.

Nedžad heeft een boek geschreven en vertelt zijn verhaal regelmatig op scholen door heel Europa. "Ik voel me er iets beter door. Ik heb getuigd tegen de oorlogsmisdadigers en ik ben blij dat ik dat gedaan heb. Zij hebben gekregen wat ze verdienen. Maar ik heb er niets aan dat zij nu levenslang vastzitten. Voor mij is de waarheid belangrijk. En door mijn verhaal te vertellen draag ik daaraan bij."

'Excuses van Nederland zou goed zijn'

Morgen vindt de herdenking plaats van de genocide in Srebrenica. Nederland maakte drie weken geleden excuses aan de Nederlandse VN-soldaten. "Ik begrijp dat de Nederlandse overheid hen excuses aanbiedt. Maar het zou goed zijn als er iets vergelijkbaars zou komen voor de nabestaanden. We zijn niet op zoek naar geld, dat heelt onze wonden niet. We weten wie er verantwoordelijk is voor de massa-executies, maar Nederlandse soldaten hadden ook hun rol, Nederlandse overheid haar hun rol. Voor ons als overlevenden zou het een erkenning zijn als ze die rol accepteren en zouden we door kunnen gaan."