Boerenprotest duurt voort: wat zijn de regels voor demonstraties?
Protesten van boeren en sympathisanten laaien deze week weer op. Er worden snelwegen geblokkeerd, pleinen bezet en brandjes gesticht. Gisteren werden ook de bedrijven en personen bedreigd die de blokkades opruimden. In acht vragen leggen we uit wat precies de regels voor demonstraties zijn.
Mag iedereen demonstreren?
Ja: volgens Artikel 9 van de Grondwet mag iedereen in het openbaar samen met andere mensen zijn mening laten horen. Ongeacht het onderwerp.
Zijn er restricties?
Ja. Datzelfde Artikel 9 van de Grondwet heeft een 'lid 2', en daarin staat: "De wet kan regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden." Simpel gezegd: je mag tijdens het demonstreren niet anderen in gevaar brengen, het verkeer hinderen of de orde verstoren.
Heb je toestemming nodig?
Toestemming niet, maar je bent wel verplicht de burgemeester van de plaats waar je wilt demonstreren, te informeren over je plannen. Zo kan de gemeente de risico's inschatten en zich voorbereiden op maatregelen - bijvoorbeeld het inzetten van politie, het afschermen van tegendemonstranten, of het maximum aantal deelnemers afstemmen op de locatie.
In de praktijk worden ook demonstraties die niet zijn aangemeld, bijna altijd wel toegestaan.
Kan een demonstratie verboden worden?
Ja, door de burgemeester. Echter, daar moeten zwaarwegende redenen voor zijn. Het uitgangspunt is: de burgemeester is verplicht zich in te spannen om de demonstratie door te laten gaan. Zelfs als dat betekent dat er een politiemacht ingezet moet worden die vergelijkbaar is met een risicowedstrijd bij het voetbal. De demonstranten moeten ook beschermd worden tegen aanvallen van tegendemonstranten.
Verbieden mag alleen wanneer bovenstaande restricties (de gezondheid / veiligheid van mensen, de verkeersveiligheid en de openbare orde) ondanks een grote politie-inzet niet gegarandeerd kunnen worden.
De burgemeester mag zich onder geen beding bemoeien met de inhoud van de demonstratie.
Wie mag zich wel bemoeien met de inhoud?
Niemand. Het is wel zo dat individuele mensen die strafbare dingen roepen, bijvoorbeeld een dreigement uiten of oproepen tot geweld, daarvoor door justitie vervolgd kunnen worden. Omdat dat onder alle omstandigheden verboden is. Tegen (de inhoudelijke kant van) de demonstratie zelf mag niet opgetreden worden.
Waarom grijpt de politie dan zo vaak in?
Politie en/of de Mobiele Eenheid grijpen in wanneer de veiligheid van personen of het verkeer, of de openbare orde in het geding komen. Soms oordeelt een burgemeester bijvoorbeeld dat er te veel bezoekers zijn voor een bepaalde locatie, dat de sfeer dreigend wordt of dat er rellen dreigen uit te breken.
De oproep om te vertrekken zal eerst via de organisatie van de demonstratie verlopen. Wordt daaraan geen gehoor gegeven, dan eist de politie zelf dat demonstranten vertrekken. Geven mensen hier nu nog geen gehoor aan, dan wordt een strafbaar feit gepleegd, namelijk het niet opvolgen van een politiebevel. Hierop mag de politie zo nodig reageren met - proportioneel - geweld. Daaronder valt gebruik van de wapenstok en de inzet van politiehonden, waterkanonnen en traangas.
Wat doen de boeren precies verkeerd?
Vooral: ze brengen andere weggebruikers in gevaar door afval op de rijbanen achter te laten, brandjes te stichten in de berm en - zoals vandaag - te gaan barbecueën op de snelweg.
Bij de blokkades van distributiecentra eerder deze maand weigerden boeren de bevelen van de politie om te vertrekken op te volgen. Daarbij werd de ME ingezet, zoals in deze video te zien is:
Waarom komen boeren er toch zo vaak mee weg?
"Ze duiken overal op", zegt Marnix Eysink Smeets, lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid aan Hogeschool Inholland, in gesprek met RTL Z. "Je kunt het vergelijken met een soort guerrilla, waarbij je nooit weet waar de vijand opduikt. Hier een brandje, dan daar een brandje... je bent er nooit op tijd bij. Als je dit wilt stoppen, doe je dat niet via de politie. Je zal vooral het gesprek moeten voeren."
Eysink Smeets vreest de blokkades op de wegen: "Ik ben zelf motorrijder. Als je op een balk rijdt met een auto overleef je het wel. Maar met een motor ben je bijna zeker dood. Ik zit een beetje te wachten op de eerste dode. Als dat gebeurt, slaat de publieke opinie nog verder om."
Ook de regering valt het een en ander te verwijten, stelt de lector: "Ze zijn niet verstandig omgegaan met de polarisatie die zichtbaar was. We zijn in een opgewarmd maatschappelijk klimaat verzeild geraakt. Bij het minste vonkje vliegt de maatschappij in de fik."