Oekraïense kerncentrale wéér onder vuur – het echte risico ligt in de open lucht
"Op die vaten met splijtstof moet echt geen bom vallen, dan komen al die gassen vrij." Atoomfysicus Wim Turkenburg ziet de situatie rondom de kerncentrale van Zaporizja in Oekraïne met lede ogen aan. Voor de tweede dag op rij werd er geschoten rondom de centrale, ondanks waarschuwingen van het internationale atoomagentschap.
Dit keer zijn er enkele stralingsmeters geraakt. Dat zijn apparaten op het terrein die doen wat hun naam zegt: straling meten. Die straling is niet vrijgekomen, dus wat dat betreft nog geen problemen.
Straal van 400 kilometer zou besmet gebied worden
Maar die komen op deze manier wel dichterbij, zegt Turkenburg, emeritus hoogleraar van de Universiteit Utrecht. Hij vermoedt dat die plek van de geraakte stralingsmeters ook de plek is waar gevaarlijke stoffen zijn opgeslagen. "Dat zijn grote betonnen vaten met cesium en strontium. Die vaten liggen in de open lucht. Daar moet geen bom op komen, want dan komen die gassen vrij."
Er zijn eerdere berekeningen gemaakt wat er zou kunnen gebeuren als er wél een bom zou vallen op de plek waar niemand ze wil. "In het ergste geval kan er een besmet gebied komen van 400 kilometer."
Stress bij werknemers
Dat aantal van 400 kilometer is uitgezocht door het RIVM, na gevechten rond de kerncentrale afgelopen maart. "We zullen er in Nederland dus weinig last van hebben, maar Oekraïne en Rusland natuurlijk wel. Daarom hebben beide landen er absoluut geen baat bij dat het geraakt wordt."
Is een ramp dan echt bij? Dat ook niet direct. "Gewone schermutselingen zijn niet zo gevaarlijk, zo'n centrale van gewapend beton kan wel wat hebben. Maar het is wel dat het personeel - de Oekraïners die onder bewind van de Russen - die de centrale runnen, onder grote stress moeten werken."
Sommige reparaties niet uitgevoerd
Die situatie kan uiteindelijk zeker wel gevaarlijk zijn. Want dat personeel kan het werk daardoor niet goed doen. "Het maakt de kans op menselijke fouten groter. En het kan ook zo zijn dat door die schermutselingen bepaalde reparaties niet worden uitgevoerd."
Familieleden van mensen die in de buurt wonen, maken zich grote zorgen, zoals in deze video te zien is:
En wat dan? Als het echt misgaat? "Ja, dan zul je mensen moeten evacueren. Deels gebeurt dat volgens mij al. Tot 400 kilometer kun je dan ook geen voedsel gebruiken wat daar vandaan komt."
De conclusie van Turkenburg is duidelijk, en simpel: "Kerncentrales zijn niet bedacht om in oorlogsgebied te staan. Vooral die opslagplaatsen met splijtstof zijn kwetsbaar. Raketaanvallen en bombardementen daarop zijn het grootste gevaar."
IAEA mogelijk op bezoek
Tot nu toe wilde Rusland de internationale atoomwaakhond IAEA niet toelaten tot de veroverde Oekraïense kerncentrale Zaporizja, de grootste van Europa. Maar dat lijkt nu te veranderen. De Russen zijn klaar om een bezoek mogelijk te maken, stelt het Russische persbureau RIA Novosti.
De IAEA maakt zich grote zorgen. Moskou en de Oekraïense regering in Kiev verwijten elkaar de centrale te beschieten. De waakhond ziet een reëel risico op een nucleaire catastrofe, die meer landen dan alleen Oekraïne zal treffen. Om een enorme kernramp, zoals die in 1986 bij Tsjernobyl in het noorden van Oekraïne, te voorkomen, roept Kiev op het gebied rond de centrale vrij te maken van soldaten.
De kerncentrale aan de rivier Dnjepr viel aan het begin van de Russische invasie al in handen van de Russen, nadat Oekraïense eenheden zich hadden teruggetrokken. De centrale bleef functioneren met Oekraïens personeel. Oekraïense milities bleven actief in het gebied.
Kiev beschuldigt sindsdien de Russen er regelmatig van de centrale met opzet te bedreigen. Volgens Moskou beschieten Oekraïense milities de centrale om de Russen er de schuld van te kunnen geven.