Grote zorgen om opgedroogde rivieren: 'Het gaat heel snel nu'
De rivieren in Nederland – en ook in de rest van Europa – hebben het zwaar te verduren met de droogte. Schepen mogen niet meer vol beladen varen en op sociale media gaan beelden rond van opgedroogde rivieren in Zuid-Europa. "Dit is een extreme situatie, en het is heel zorgwekkend."
Niko Wanders, rivierexpert, zag de beelden vanochtend via Twitter voorbij komen. Een deel van de Loire, de langste rivier van Frankrijk, is opgedroogd. Wat rest, is een groot stuk droog grond dat nog het meest wegheeft van een woestijn.
"Het doet pijn zoiets te zien", zegt Wanders. "Wetenschappers wisten al wel dat dit soort situaties eraan zouden komen, maar het gaat allemaal heel snel, nu."
Het overzichtsbeeld van de rivier, zie je in onderstaande tweet:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Historisch laag
Wanders werkt als hydroloog aan de Universiteit Utrecht en houdt zich bezig met rivieren en klimaatverandering. Hij heeft net nog even naar de actuele waterstand van de Rijn, de belangrijkste rivier van Nederland, gekeken. Er stroomt 750 kubieke meter per seconde de rivier binnen. Dat klinkt veel, maar het is historisch laag.
"De waterstand van de Rijn is sinds 1901 nog nooit zo laag geweest in augustus. Dat is heftig, want normaal hebben de Europese rivieren hun dieptepunt pas in september, oktober bereikt." Ook het water in de Maas is de laatste dagen snel gedaald.
Maar niet alleen Nederland kampt met een extreem lage waterstand. Heel Europa heeft last van de droogte. De Donau, de Elbe, de Po... Op veel plekken worden – waar voorheen water stroomde – zandbanken zichtbaar, kun je eilandjes in de rivier te voet bereiken en zie je extreem brede oeverstroken.
"De gevolgen van de lage waterstanden zijn enorm", zegt Wanders. "Er stroomt in Nederland nog wel water in de rivieren omdat wij relatief diepe wateren hebben, maar nu merk je al dat schepen alleen kunnen varen als ze met minder lading het water op gaan. Anders lopen ze vast."
Kwetsbaar
De Maas is wat dat betreft nog een stuk kwetsbaarder dan de Rijn, omdat daar sowieso al minder water in zit, die rivier een kleiner stroomgebied heeft en afhankelijker is van regen. "Maar ook de Rijn is niet zomaar gevuld als het straks weer een paar nachten gaat regenen. In die rivier stroomt vooral Duits en Zwitsers regenwater. Het gaat nog wel weken duren voordat schepen weer normaal kunnen varen."
Lees door onder kader en foto's:
'Huil dan'
Door de droogte komen zogenoemde Hungersteine (Duits voor 'hongerstenen') bovendrijven in onder andere de Elbe, bij de Duitse grens.
Op de stenen staat daar onze verre voorouders gebeiteld wat de voorgaande lage waterstanden waren. Op sommige stenen staat ook een onheilspellende boodschap, om nakomelingen te waarschuwen voor lage waterstanden, zoals op de oudste, uit 1616: 'Als je me ziet, huil dan'.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Ook de waterplanten, de vissen en de kleinere organismen die in het water leven, hebben het momenteel moeilijk omdat het water warmer wordt. Dat gebeurt niet alleen door de hoge temperaturen buiten, maar ook doordat energiecentrales tijdens deze hete dagen meer water uit de rivieren gebruiken om hun centrales te koelen. Dat warmere water wordt weer teruggegooid, de rivier in. "Dat kan zoetwatervissen uiteindelijk de kop kosten."
Bovendien is er vrees voor ernstige verzilting – iets dat nu al wel gaande is, zoals in Rotterdam, waar zout water de haven binnenstroomt. "De vissen kunnen zich daar redelijk goed op aanpassen", zegt Wanders, "maar waterplanten niet. En ook kun je verzilt water niet gebruiken als drinkwater."
Deze vissen konden nog wel worden gered:
Als het zo doorgaat, zal een deel van de vissenpopulatie sterven. De rivieren die nu in Europa voor een deel opgedroogd zijn, zullen wel weer gevuld worden met water, al zal dat nog weken kunnen duren, vermoedt Wanders.
"Dan komt het waterleven wel weer terug, vooral de vissen die goed lange afstanden kunnen zwemmen zullen wel weer komen. Maar de kleinere beestjes, de waterplanten en de schelpen, die moeten met de stroom mee worden gevoerd. Het kan lang duren voordat die weer in zo'n rivier als de Loire leven."
"De natuur is gewend om klappen op te vangen. Maar de vraag is: hoeveel klappen kan de natuur nog aan?"
Verdroging
Een ander probleem dan de huidige droogte, is verdroging. Frans Klijn, waterexpert bij kennisinstituut Deltares, noemt dat 'een structureel probleem' in Nederland. "Verdroging heeft niets te maken met het weer, maar met het feit dat we meer water uit de grond halen dan dat er per jaar bijkomt."
Dat water is nodig voor drinkwater, omdat er steeds meer mensen bij komen, maar ook voor bijvoorbeeld de landbouw. "We overvragen het milieu", legt Klijn uit. "En dat kenden we eerst alleen in droge landen, zoals India, waar de waterputten eerst 100 meter diep waren, toen 200 meter, toen 300. Daar zijn ze bezig hun voorraad uit te putten."
Maar nu gebeurt dat dus zelfs in 'waterland' Nederland: we gebruiken meer dan dat er eigenlijk is. "Daar maak ik me zorgen om", zegt Klijn. "We zullen zuiniger met water moet worden, collectief, en uiteindelijk ook keuzes moeten maken." Zo is er de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW), dat kijkt hoe het water dat er (nog) is, verdeeld moet worden.