Epilepsie bij chauffeur truckdrama? 'Ziekte heeft vele verschijningsvormen'

Epilepsie heeft vele verschijningsvormen, zegt neuroloog Marian Majoie, als hoogleraar epilepsie verbonden aan de Universiteit in Maastricht en Academisch centrum voor Epileptologie Kempenhaeghe. "Een epilepsieaanval kan bestaan uit iets subtiels als tintelingen in een hand tot afwezig zijn, maar mensen kunnen ook plotseling vallen doordat het hele lichaam verstijft. Dan begint het lichaam te schokken."

Automatische piloot

Gisteravond vertelde de advocaat van de Spaanse verdachte van het truckdrama in Nieuw-Beijerland aan de talkshowtafel bij Jinek dat de chauffeur mogelijk een epileptische aanval had gekregen achter het stuur. Over de geloofwaardigheid van die verklaring kan Majoie geen uitspraken doen. "Ik kan alleen uitleg geven over de aandoening, niet over deze specifieke zaak."

Het lichaam kan tijdens een epileptische aanval verstijven, legt ze uit, waardoor je op het gas zou kunnen trappen. "Het gebeurt ook dat mensen een verminderd bewustzijn hebben. Dan kan iemand fysieke handelingen uitvoeren, min of meer op de automatische piloot, waarbij iemand niet meer in staat is om zijn omgeving gewaar te worden en erop te reageren."

Autorijden met epilepsie: wat zijn de regels?

Wanneer je met een medische aandoening wel of niet mag rijden, is vastgelegd in de Regeling eisen geschiktheid 2000. Het CBR heeft op haar site een pagina specifiek over epilepsie.

De voor het truckdrama in Nieuw-Beijerland meest relevante passage is deze:

"Als uw patiënt een groot rijbewijs heeft, gelden er strengere regels. Als iemand medicijnen tegen epileptische aanvallen gebruikt, mag hij of zij niet in een vrachtauto of bus rijden. Dit geldt ook als uw patiënt al lange tijd geen epileptische aanval heeft gehad."

Aangezien de advocaat van de chauffeur gisteravond in Jinek aangaf dat de chauffeur inderdaad medicijnen gebruikt voor zijn epilepsie, zou dat automatisch betekenen dat hij de wet heeft overtreden.

(Verderop meer hierover in het grijze kader)

De reactie is afhankelijk van in welk deel van de hersenen de aanval plaatsvindt, zegt ze. "Het brein is een complex geheel. Een soort computer waarin allerlei software tegelijk draait. Soms raakt het evenwicht uit balans en raakt een bepaald deel van de hersenen, of de hersenen in zijn geheel, overprikkeld."

Als dat gebeurt, kan er 'in een groep hersencellen een ontlading' plaatsvinden, zegt de neuroloog. Afhankelijk van de groep, leidt dat tot verschillende reacties. "Gebeurt het lokaal in de hersenen, dan kunnen de aanvalsuitingen relatief mild zijn zoals tintelingen, een doof gevoel, of geïsoleerde schokjes in een deel van een arm, een been of in het gezicht."

Met hoofd tegen aanrecht gevallen

"Wanneer het complete brein zich ontlaadt, verliest de patiënt het bewustzijn en kunnen er schokken in het hele lichaam ontstaan. We noemen dat een tonisch-clonische aanval."

Mariska Osterop (40) uit het Gelderse dorp Spankeren weet uit ervaring wat dat is, zo'n tonisch-clonische aanval. "Toen ik acht was, viel ik met mijn hoofd tegen het aanrecht. Zo is het begonnen. De eerste jaren viel ik meerdere keren per dag zomaar om. Daarna stond ik ook snel weer op."

Dan was ze 'er altijd bij', zegt ze, maar ze kon niets doen om het te stoppen. "Ik kon me altijd alles herinneren, maar je kunt niet eens je handen uitsteken om jezelf te beschermen. Je kunt alleen hopen dat je goed terechtkomt."

Vanaf haar twaalfde kwamen er de zwaardere, tonisch-clonische aanvallen bij, zegt Mariska. "Ik heb vele jaren twee soorten aanvallen gehad. Vaak zijn dat focale aanvallen. Daarbij valt mijn lichaam opeens helemaal stil. Dus als ik aan het lopen ben, sta ik opeens stil. Ik kan dan niets zeggen. Als ik iets in mijn handen heb, laat ik dat vallen. Ik hoor en zie alles, ik val zelf niet om, maar ik kan niks."

Vaak 'schiet' ze daar weer uit, na een seconde of dertig. Soms gaat het echter over in een zware tonisch-clonische aanval. "Die kan wel tot vier minuten duren."

'Wil geen gevaar voor anderen zijn'

Haar kinderen, 9 en 10 jaar oud, weten wat ze moeten doen: als het kan zorgen dat hun moeder zich niet bezeert bij het vallen, iets onder haar hoofd leggen, en indien nodig hulp inschakelen.

Er was een periode van een paar jaar waarin ze klachtenvrij was. "Ik mocht toen in theorie autorijden. Maar dat heb ik bewust niet gedaan omdat het altijd terug kan komen. Ik rij niet, want ik wil geen gevaar voor anderen zijn."

Nu heeft ze een systeem 'geïmplanteerd' gekregen, genaamd Deep Brain Stimulation, dat via een pacemaker en twee draadjes naar de hersenen de hele dag door elektrische schokjes naar de gebieden stuurt waar de bron van de epilepsie zit. En dat helpt enorm: "Voordat ik dit kreeg, had ik 3 of 4 aanvallen per week. Nu is dat per kwartaal."

Hoogleraar Majoie zegt dat voor de herinnering na een aanval hetzelfde geldt als voor de heftigheid: "Soms herinneren mensen zich alles, soms niets."

Maar een overeenkomst is er ook, zegt ze: aanvallen gebeuren altijd plotseling. "De meeste mensen voelen het slechts een paar seconden van tevoren aankomen. Soms iets langer, bijvoorbeeld een minuut. Maar je wordt er dus wel door overvallen en het is vaak niet goed mogelijk daarop te anticiperen."

Medicatie

Epilepsie kan worden behandeld met medicijnen. Mensen die als kind voor hun epilepsie behandeld worden met medicijnen, moeten deze medicatie soms langdurig blijven gebruiken om aanvalsvrij te blijven. Dat is echter niet altijd nodig. "Als mensen jarenlang aanvalsvrij zijn is het streven de medicatie geleidelijk aan af te bouwen, maar dat afbouwen lukt niet altijd", zegt de neuroloog.

Epilepsie kan op elke leeftijd ontstaan. De hoogste 'frequentie van ontstaan' is ofwel onder de 10 jaar ofwel op oudere leeftijd, boven de 60 jaar. Bij die laatste groep is een eerste aanval vaak het gevolg van hersenschade door bijvoorbeeld een doorbloedingsstoornis in de hersenen of een tumor. "En soms kan een oorzaak niet aangewezen worden."

Het is niet uit te sluiten dat iemand die er als kind last had van aanvallen en daarna jarenlang niet, er opeens opnieuw door aanvallen overvallen wordt, zegt Majoie. "En de oorzaken daarvan kunnen er vele zijn."

Regels voor verkeer en epilepsie:

Auto- en motorrijbewijs

• Eerste keer epileptische aanval: 6 maanden niet rijden.
• Vaker een aanval gehad: 12 maanden niet rijden na laatste aanval.
• Patiënt bouwt medicijnen af en krijgt een epileptische aanval: minimaal 3 maanden niet rijden.

Afhankelijk van het type aanval, kan de periode dat iemand niet mag rijden anders zijn.

Groot rijbewijs: strengere regels

• Na de eerste epileptische aanval: 5 jaar niet rijden. Mogelijk toets door CBS na 2 jaar.
• Vaker een epileptische aanval gehad: 10 jaar niet rijden. Eventueel na 5 jaar onderzoek door CBR.

Medicijnen

Met de medicijnen fenobarbital, fenytoïne, carbamazepine (meer dan 600 milligram per dag) en primidon mag je niet de weg op in het eerste jaar dat je deze medicijnen gebruikt. Je mag geen beroepen uitoefenen waarbij passagiers meerijden, zoals taxichauffeur of rijinstructeur.

Op rijveiligmetmedijnen.nl lees je meer hierover.