Aanvallen of een kogel: dwingen de Russen hun eigen troepen om te vechten?
De motivatie om te vechten is cruciaal in een oorlog. Waar Oekraïne al negen maanden vecht voor zijn eigen bestaansrecht, zouden de Russen inmiddels eenheden inzetten die hun eigen terugtrekkende soldaten dreigen neer te schieten, als zij weigeren om in de aanval te gaan. En hoewel lastig te verifiëren, die methode is niet nieuw.
Het was een opmerkelijk bericht eerder deze maand, afkomstig van de inlichtingendienst van het Britse ministerie van Defensie. "Vanwege het lage moreel en de onwil om te vechten, zijn Russische strijdkrachten waarschijnlijk begonnen met het inzetten van 'barrièretroepen' of 'blokkeereenheden' (...) Deze eenheden dreigen hun eigen terugtrekkende soldaten neer te schieten om offensieven af te dwingen."
Het bericht volgde op een eerdere meldingen van de Oekraïense inlichtingendienst. Die bracht onder meer een audio-opname naar buiten waarin een Russische soldaat zijn vrouw over de telefoon zou vertellen dat hij onderdeel is van zulke anti-terugtrekkingstroepen die de 'eerste lijn' moet bewaken.
Informatieoorlog
"Ze hebben de gevangenen hierheen gehaald... vanuit de gevangenis. Maar ze leiden hen ergens ver naar voren aan het front. En wij zitten hier als een eenheid tegen terugtrekking. Als iemand terug rent, schakelen we ze uit", is te horen in het fragment.
Het is niet duidelijk of de Britten zich baseren op deze Oekraïense meldingen, of dat ze meer weten. Maar het woordje 'waarschijnlijk' in het Britse bericht geeft wel te denken. De oorlog in Oekraïne is namelijk ook een informatieoorlog waarin is gebleken dat beide partijen propaganda verspreiden. Wel is bekend dat Rusland gevangenen rekruteert voor het front, al is onbekend hoeveel dat er zijn.
Wagnergroep
Een ding is duidelijk, zegt Ruslandcorrespondent Eva Hartog. "Het is nog te weinig bewijs om stellig te kunnen zeggen dat dit op grote schaal gebeurt." Volgens haar klinkt het inzetten van anti-terugtrekkingstroepen door Rusland tegelijkertijd wel erg aannemelijk. "Dat is vooral gebaseerd op wat we weten over het lage moreel onder de Russische gemobiliseerden en ook de dreiging van Jevgeni Prigozjin naar zijn rekruten: dat mensen die niet naar behoren vechten, zullen worden gedood."
Prigozjin is eigenaar van de Wagnergroep, het omstreden huurlingenleger dat Poetin heeft ingehuurd om mee te vechten aan het front. Huurlingen van Wagner vechten momenteel tegen het Oekraïense leger bij Bachmoet, een strategisch belangrijk stad in het oosten van Oekraïne.
Mobiks
De Britse defensie stelt dat het schieten op deserteurs (weglopers van het leger) wijst op 'de lage kwaliteit, ethiek en ongedisciplineerdheid van Russische strijdkrachten'. Volgens Patrick Bolder, defensie-expert bij de Haagse denktank HCSS, zou het onder meer gaan om zogenoemde 'mobiks'. Dat zijn soldaten die met geweld zijn gemobiliseerd uit de door Rusland ingelijfde Oekraïense regio's Loehansk en Donetsk.
"Zij zijn slecht getraind en uitgerust, en worden met weinig motivatie naar het front gezonden. Zogenaamd om achter de linies te versterken. In werkelijkheid worden ze door meer ervaren troepen meteen naar de voorste lijn geschoven om tegen de Oekraïners te vechten", zegt de voormalig luitenant-kolonel van de luchtmacht.
Ook in Nederland
Het straffen van werkweigeraars in het leger kent een lange geschiedenis. Het verlaten van de krijgsmacht zonder toestemming is strafbaar: in Nederland moet je tegenwoordig voor de krijsraad verschijnen en riskeer je lange gevangenisstraf.
Dat was in het verleden wel anders. In mei 1940, drie dagen voor de overgave van Nederland aan nazi-Duitsland, werd voor het laatst een Nederlandse sergeant die de frontlinie bij de Grebbeberg verliet ter dood veroordeeld.
"We weten niet precies wat er allemaal gebeurt aan de frontlinie."
"Elk leger kent een vorm van disciplinering tegen het weigeren van een dienstbevel, anders werkt het systeem niet", zegt politicoloog en oud-marineofficier Michiel de Weger. Hij wijst op historische voorbeelden van het inzetten anti-terugtrekkingstroepen, zoals door het Rode Leger van Sovjetdictator Jozef Stalin, het Nationaal Revolutionair Leger van China, en Duitse eenheden die tijdens de Tweede Wereldoorlog executies uitvoerden aan de frontlinie. En ook in conflicten zoals Tsjetsjenië werd het veelal door plaatselijke officieren en militairen gedaan.
"Maar het is belangrijk om te beseffen dat we niet precies weten wat er allemaal gebeurt aan de frontlinie", zegt De Weger: "Bovendien: als je zulke anti-terugtrekkingstroepen de opdracht geeft om op collega's te schieten: in hoeverre doen zij dat dan? En weten zij zelf wat er voor hen aan de frontline gebeurt? Het blijft een schimmig fenomeen."