Crisis in de jeugdzorg: 'Als we nu niets doen vallen er doden'

De Haagse wethouder Hilbert Bredemeijer neemt geen blad voor zijn mond: "Zoals het nu gaat kan het niet langer. Het systeem faalt", zegt de wethouder die in zijn gemeente verantwoordelijk is voor onder andere jeugdzorg.

"Alleen al in Den Haag hebben we 189 jeugdzorgaanbieders. 189! En we weten lang niet of alle hulp zoden aan de dijk zet. Maar we moeten aan de hulpplicht voldoen."

Dat kost ook klauwen met geld. Afgelopen jaar heeft zijn gemeente 60 miljoen euro extra uitgegeven aan de jeugdzorg.

Flyeren voor jeugdzorg 

Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdhulp, variërend van lichte hulp voor dyslexie en 'simpele' opvoedproblemen tot complexe zorg bij zware mentale problemen of eetstoornissen. Gemeenten krijgen geld van het Rijk; maar die gaat juist fors bezuinigen. En dat terwijl de vraag juist gigantisch toeneemt.

Wethouder Bredemeijer ziet dagelijks hoe het misgaat: "Kinderen worden bij lichte problemen al doorverwezen naar allerlei vormen van jeugdzorg. Er wordt in onze gemeente geflyerd om reclame te maken voor vormen van jeugdzorg. Het is een verdienmodel geworden."

En dat terwijl jongeren met zwaardere en specialistische hulpvragen wegkwijnen, omdat ze soms maanden op een wachtlijst staan met levensbedreigende situaties tot gevolg. 

'Het maakt je wanhopig'

Zoals Robin Knegt (18) uit Emmen. Zij noemt het systeem 'rot'. Jarenlang ging ze van wachtlijst naar wachtlijst voor de behandeling van autisme, een posttraumatische stressstoornis en depressie. "Voor elke behandeling kwam ik op een wachtlijst van maanden. En net heb ik te horen gekregen dat ik na twee jaar wachten weer terug moet naar de gemeente omdat ik niet op de goede plek zit."

Wat dat met iemand doet? "Het maakt je hopeloos. Door de wachttijden viel ik echt in een crisis. Ik had geen perspectief meer en daardoor werd ik nog suïcidaler."

Nieuwe plannen

Dat het zo niet langer kan, vindt bijna iedereen. Ook het kabinet. Het systeem moet drastisch op de schop. Komende week (voor kerst) moet staatssecretaris Maarten van Ooijen met zijn langverwachte hervormingsplannen komen. Hierin moeten concrete maatregelen worden vastgelegd om de kwaliteit van de jeugdzorg te verbeteren en de kosten ervan omlaag te brengen. 

Van Ooijen voert al maanden overleg met gemeenten (verantwoordelijk voor de jeugdzorg), jeugdzorginstellingen en zorgaanbieders. De overleggen zaten maandenlang muurvast, een akkoord werd dit jaar al eens uitgesteld.

Uit een rondgang onder betrokkenen die aan de gesprektafels zitten, valt te horen dat er ook nu twijfels zijn of Van Ooijen er dit keer wel uitkomt. 

Schreeuw om veranderingen

Als er geen nieuwe plannen komen, is dat desastreus voor onze jeugd, zeggen experts. De schreeuw om concrete maatregelen is groot, helemaal omdat er ook nog eens een miljardenbezuiniging in de lucht hangt. Gemeenten krijgen dus straks veel minder geld om de zorg uit te voeren.

PvdA-Kamerlid Mohammed Mohandis begrijpt niet hoe een bezuiniging al kan zijn ingeboekt zonder dat er een akkoord over de concrete plannen (hervormingsagenda) is. "Nieuwe plannen zijn keihard nodig, er moet iets gebeuren. Het is er echt op of onder nu." 

Kamerlid Lisa Westerveld (GroenLinks) beaamt dat: "Het stelsel is helemaal in elkaar gestort. Er moet nu iemand met de vuist op tafel slaan en zeggen hoe we het anders gaan doen. Jongeren die hulp nodig hebben kwijnen nu weg op wachtlijsten." Ze vreest nog meer schrijnende gevallen waarbij doden kunnen vallen.

Zware gesprekken

Maar de oplossing is ingewikkeld. "De gemeenten en het kabinet ruziën tot het laatste moment over geld. Er is nog een gat van enkele tientallen miljoenen te dichten", zegt een ingewijde.

Daarnaast luiden jeugdzorgorganisaties de noodklok over de invulling van de zorg zelf. "Er wordt veel gesproken over geld, maar het moet juist gaan over de inhoud van de zorg."

Eigen bijdrage

Er ligt een heel maatregelenpakket om de jeugdzorg weer goed en betaalbaar te krijgen. Maar het is nog onduidelijk of en wat de staatssecretaris gaat besluiten.

Een mogelijkheid is een eigen bijdrage van ouders voor bepaalde, lichtere vormen van jeugdzorg. Maar voor veel Kamerleden is een eigen bijdrage onbespreekbaar. 

Ook wordt er gesproken over het schrappen in het aanbod. De afgelopen jaren is de jeugdzorg enorm gegroeid: bijna 1 op de 7 kinderen krijgt een vorm van jeugdzorg. En er is vooral een explosieve groei in de lichtere vormen. De kosten stegen daardoor explosief, tot 5,6 miljard vorig jaar. 

Alleen al voor dyslexie betalen we als maatschappij honderden miljoenen per jaar. Deze vorm zou je kunnen schrappen omdat het geen zorg is, maar meer iets dat valt onder onderwijs.

'Knuffelsessies met dieren'

De Haagse Wethouder Bredemeijer ziet dat ook: "We zijn nu zover dat een kind met gedragsproblemen bijna altijd wordt doorverwezen naar gespecialiseerde jeugdhulp. En daarnaast moeten we ook weerbaarheidstrainingen aanbieden als een kind een beetje verlegen is. Of knuffelsessies met dieren."

Hij vindt dat er vaker 'nee' gezegd moet worden.

Niet wachten

Of het kabinet deze week de langverwachte en, volgens velen, broodnodige hervormingen aankondigt, is afwachten. "Er zijn de komende dagen nog allerlei overleggen gepland. We hebben nog tijd", klinkt het vanuit het ministerie.

De Haagse wethouder Bredemeijer wil niet langer wachten. Hij is ondertussen aan zijn eigen veranderingen begonnen: het aantal jeugdhulpaanbieders gaat drastisch naar beneden en de gemeente gaat zich meer focussen op de hulp die goed en noodzakelijk is.

"Het verdienmodel moet niet meer centraal staan, maar goede en noodzakelijke hulp. We moeten dit doen. Om het systeem draaglijk te houden, maar vooral voor onze kinderen."