Waarom we het lastig vinden als tradities veranderen: 'Gaat nu razendsnel'

"De betekenis van de vuurwerktraditie is dat je het vuurwerk zelf afschiet. Dat je zelf met een paar pijlen het oudjaar uitknalt met familie of vrienden", vertelt etnoloog Peter Jan Margry. "Dat de overheid georganiseerde vuurwerkshows bedacht als alternatief, stuit dus op weerstand van een grote groep, want het neemt de ervaring van het zelf doen weg. Het is daarom geen functionele vervanger."

Dwang vanuit overheid

Dat was volgens Margry ook het grootste probleem bij de verandering van zwarte piet. "De weerstand was voornamelijk groot omdat veel mensen die maskerade leuk vonden. Het onherkenbaar maken van mensen waardoor ze de rollen konden spelen zoals ze werden gespeeld."

De dwang vanuit de overheid is bij deze twee tradities bepalend voor de verandering ervan. "Voorheen duurde het tientallen jaren voor een traditie werd aangepast, maar in de huidige tijd veranderen de oeroude tradities razendsnel."

Van buitenaf bekeken

Sinds de opkomst van internet en sociale media hebben eigen gewoontes en gebruiken een wereldwijd bereik. "Zaken die eerst in een bepaalde gemeenschap of een land werden gekoesterd, worden van buitenaf bekeken en vaak raar, vreemd, leuk, gek of interessant bevonden."

Tradities zijn volgens Margry taai en kunnen lang overleven, maar wanneer ze onder een vergrootglas worden gelegd en niet meer passen in een samenleving waar inclusiviteit, klimaat en gezondheid belangrijk zijn, krijg je onvermijdelijk een botsing van culturen.

Is verdwijnen erg?

"Kijk naar de zwarte pietendiscussie. Die begon in 2013 pas echt te spelen en is nu veranderd. Zelfs de Verenigde Naties oefenden internationale druk uit. Tien jaar lijkt misschien lang, maar het is echt snel om een zeer oude traditie aan te passen."

Er werd dit jaar nog gewoon geknald:

Tradities hebben volgens Margry een functie van saamhorigheid en bescherming, als die functie niet meer wordt gedragen door een groep of gemeenschap, zal die verdwijnen. "Dat gebeurt met taal net zo. Als een woord niet meer wordt gesproken, verdwijnt het ook. Is dat erg? Wil je een traditie uit alle macht beschermen, maar heeft het eigenlijk geen draagkracht meer, dan wordt het een toneelstukje, folklore."

Dynamisch erfgoed

Daar is traditie-expert Ineke Strouken het volledig mee eens. "Een kenmerk van tradities is dat het dynamisch erfgoed is", vertelt ze. "Het is een gewoonte, een gebruik van nu, maar met een historische wortel en ook een link naar de toekomst. Tradities worden overgenomen van ouders en grootouders en doorgegeven aan kinderen en kleinkinderen."

"Wil je een traditie doorgeven aan een volgende generatie, dan moet die generatie de traditie ook belangrijk vinden. Je moet ze ruimte bieden een traditie aan te passen aan de behoefte en aan de tijd."

Verandering van de oliebol

Kijk naar de oliebol. Die werd jaren geleden de hele midwinterperiode gegeten. Nu alleen met oud en nieuw. "Elke keer denk ik dat deze vette hap er een keer aan gaat, maar hij verandert mee met de tijd. Nu zie je steeds meer varianten, zoals de kwarkbol die veel minder vet is. De verandering gaat geruisloos, maar komt zeker vanuit de vraag van de maatschappij."

Het is volgens haar belangrijk dat de verandering van onderaf komt. "Nederland is kampioen regelgeven, dus de overheid kan nieuwe regels maken en daardoor een traditie aanpassen, maar als de nieuwe generatie het zelf wil veranderen, wordt een aanpassing pas omarmd."

Kleur aan een samenleving

Bewustwording is hierbij belangrijk, bijvoorbeeld bij het kopen van vuurwerk. "Veel mensen die het zelf willen afsteken willen niet dat een kind een hand of oog verliest, dus gaan ze veilig vuurwerk kopen en het niet illegaal over de grens halen. De overheid kan vuurwerk kopen verbieden, maar mensen zullen pas stoppen met afsteken, als ze zelf de gevaren zien."

De Nederlandse traditie 'uitwaaien' is volgens The Washington Post overgewaaid naar de Verenigde Staten. Je ziet er meer over in onderstaande video:

Oliebollen eten, Sinterklaas vieren, vuurwerk afsteken met oud en nieuw. Tradities geven volgens Strouken kleur aan een samenleving. De tradities maken een gemeente, bedrijf of land tot wie ze zijn. Maar er komen volgens Strouken regelmatig nieuwe bij, of we omarmen gewoontes uit het buitenland.

Nieuwe tradities

"Kijk naar de schoolmusical van groep 8, dat is iets van de laatste veertig jaar. De vlag buiten hangen als iemand is geslaagd doen we pas sinds de jaren 70. Geboorteborden buiten als er een baby is geboren wordt pas tientallen jaren gedaan. Dat zijn relatief nieuwe tradities."

Maar er zijn ook gewoontes die uit het buitenland overwaaien en hier blijven, zoals de kerstboom die oorspronkelijk uit Duitsland komt en die Nederlanders maar gek vonden. En wat te denken van Halloween. "In de jaren 90 zei ik nog: ik denk niet dat dit een blijvende traditie is. Ik had het mis, het wordt steeds groter. Tradities veranderen en nieuwe tradities worden omarmd. Zo zal het blijven gaan."