Erdogan blijft dwarsliggen bij NAVO-wens Zweden: 'Hij speelt hoog spel'

1. Even een opfrisser: waarom willen Zweden en Finland bij de NAVO?

Dat heeft alles te maken met de Russische invasie van Oekraïne. Die aanval heeft ervoor gezorgd dat Zweden en Finland zich niet langer veilig voelen voor Poetins expansiedrang. Door zich bij de NAVO te voegen, krijgen de twee Scandinavische landen veiligheidsgaranties: oftewel de verzekering dat zij door een militair sterk bondgenootschap worden verdedigd bij een vijandige aanval.

De toetreding is zonder meer historisch te noemen. Zo is Zweden al ruim 200 jaar neutraal, de laatste oorlog waarin de Zweden vochten was in 1814 ten tijde van Napoleon. En Finland sloot in 1948 een akkoord met de Sovjet-Unie waarin het beloofde om zich niet bij een militair bondgenootschap aan te sluiten, in ruil voor onafhankelijkheid. Dat 'vriendschapsverdrag' eindigde overigens, net als de Sovjet-Unie zelf, in 1992.

2. Zit het bondgenootschap daarop te wachten?

Absoluut. Zweden en Finland zijn twee stabiele en relatief rijke democratische landen. Hun lidmaatschap versterkt de NAVO enorm in Noord-Europa. Met name de Finnen hebben hun defensie goed op orde: zij hebben in oorlogstijd 280.000 soldaten paraat. Zweden telt door jarenlange bezuinigingen een kleinere krijgsmacht met zo'n 24.000 soldaten en 31.800 reservisten, maar kent een moderne luchtmacht en marine.

Daarbij zijn beide landen lid van de EU (sinds 1995) én liggen ze bovendien strategisch op een zeer interessante plek: Zweden met zijn havens aan de Oostzee, en vooral Finland dat een 1340 kilometer lange grens deelt met Rusland. Sint-Petersburg, de op een na grootste stad van Rusland, ligt op iets meer dan 2 uur rijden van de Finse grens.

Bij hun lidmaatschap gebeurt dus precies wat Poetin niet wil: omringd worden door NAVO-landen. En dat kan weer serieus gevaar opleveren door het mogelijk plaatsen van troepen aan beide zijden van de grens. Of erger, nucleaire wapens.

3. Waarom duurt het dan allemaal zo lang?

Turkije ligt dwars. Dat land noemt Zweden een 'vrijhaven voor Koerdische terroristen' en eist dat Zweden tientallen dissidenten uitlevert. Zo niet, dan weigert het om in te stemmen met de Zweedse toetreding. En dat moeten alle dertig NAVO-landen doen.

"De westerse steun aan Syrisch-Koerdische strijdgroepen is Turkije al jaren een doorn in het oog", zegt correspondent Olaf Koens, die in de Turkse stad Istanbul woont. "Dat gaat dan vooral om militaire steun aan de YPG, de organisatie die sterk aan de PKK is gelieerd. Veel westerse landen zien het als vrijheidsstrijders die vechten voor een eigen staat, maar ook tegen terreurbeweging IS. Turkije ziet ze als terroristen."

De afgelopen jaren wist Turkije meerdere landen onder druk te zetten om politieke tegenstanders uit te leveren. Dat probeert de Turkse president Erdogan nu opnieuw, maar dan binnen de NAVO. "Hoog spel", zegt Koens. "De oorlog in Oekraïne is voor Turkije een uitgelezen kans om verschillende NAVO-landen tegen elkaar uit te spelen. Door de geografische ligging van Turkije en de belangen in de hele regio kan niemand om het land heen."

4. Waarom kan Finland in de tussentijd niet alvast lid worden?

Omdat de Finnen hun lot hebben verbonden aan de Zweden. De twee landen hebben samen het NAVO-lidmaatschap aangevraagd, en willen ook samen toetreden, legt politiek verslaggever Fons Lambie uit. "Lidmaatschap lag in beide landen gevoelig. Dan is het logisch voor Helsinki om nu ook aan Stockholm vast te houden. Beetje raar als je je buurland dan nu ineens laat vallen."

Ook niet onbelangrijk: verschillende landen, waaronder de VS en het Verenigd Koninkrijk, hebben de Finnen en Zweden al hulp toegezegd, mochten ze worden aangevallen. Ook Nederland heeft beloofd dat het de twee landen zal bijstaan als zij worden bedreigd.

5. Hoe loopt dit af?

Het geduld is vooral bij de Zweden wel zo'n beetje op. De Zweedse premier Kristersson zei zondag dat zijn land genoeg gedaan heeft, maar dat Turkije te veel eisen blijft stellen. "Dus de beslissing ligt nu bij Turkije", zei Kristersson op een Zweedse defensieconferentie.

Correspondent Koens: "Ik verwacht dat het verder op de spits gedreven zal worden, maar dat Turkije toch zal inbinden. De relatie met de NAVO, maar ook die met Rusland zelf is uiteindelijk belangrijker dan het lot van een paar politieke vluchtelingen in Scandinavië."

Ondertussen wordt de druk op Turkije duidelijk opgevoerd, zegt Lambie. "Misschien kunnen andere NAVO-landen, bijvoorbeeld de VS, in gesprek gaan met Turkije en hen alsnog overhalen. Of misschien wacht Erdogan tot de Turkse verkiezingen later dit jaar."

Want op 18 juni hoopt Erdogan herkozen te worden als president, om zo nog eens (minimaal) vijf jaar aan de macht te blijven. Als Zweden en de NAVO aan zijn eisen voldoen, kan hij in eigen land laten zien wat voor sterke leider hij wel niet is. Kortom: dat vergroot zijn kansen bij de verkiezingen. Zeker in tijden dat het economisch slecht gaat met Turkije.

De Finse minister van Buitenlandse Zaken Haavisto noemde het daarom onwaarschijnlijk dat de Turkse regering voor die verkiezingen instemt met het lidmaatschap van de twee Scandinavische landen. Daardoor lijkt de NAVO-top in Vilnius in juli de eerstvolgende mogelijkheid.