Einde aan 200 jaar neutraliteit: Zweden wil toetreden tot NAVO

In een half jaar tijd is er veel veranderd in Zweden. In november spraken de sociaaldemocraten van premier Magdalena Andersson zich nog uit tégen een Zweeds NAVO-lidmaatschap. Ook in de maatschappij leefde die wens niet echt.

'Historische breuk'

"Dit is echt een historische breuk", zegt Scandinavië-expert Petra Broomans van de Rijksuniversiteit Groningen.

Een half jaar later maakt de grootste partij in Zweden bekend voor NAVO-toetreding te zijn. "Een jaar geleden was er nog geen enkele kans dat dit zou gebeuren", zegt Broomans. "Het is gevoed door een eeuwenoude angst voor Rusland als vijand."

Met de eventuele toetreding van Zweden en Finland komt de NAVO flink dichterbij voor Rusland, het tegenovergestelde van wat Poetin wilde bereiken met zijn oorlog in Oekraïne:

Zweden en Rusland vochten in de geschiedenis veel onderlinge oorlogen uit, in 1809 voor het laatst. Rusland versloeg Zweden en pakte Finland af, dat toen nog tot het Zweedse koninkrijk behoorde. "Maar er was eigenlijk ruim daarvoor al een soort oorlogsmoeheid in de Zweedse maatschappij geslopen", vertelt Broomans.

Zweden presenteerde zich sindsdien als vredesduif, die het beste voor had met alle landen. "Zweden is vooral altijd pragmatisch geweest", legt Broomans uit. "Kijk maar naar de Tweede Wereldoorlog."

Zweden bleef neutraal en hield nazi-Duitsland te vriend door ze gebruik te laten maken van Zweedse spoorwegen. Toen de Duitsers in 1943 een belangrijke slag verloren, schoof Zweden weer iets meer naar de geallieerden. "Het effect is dat Zweden nooit platgebombardeerd is."

'Poetin niet provoceren'

Ook bij het NAVO-lidmaatschap, lijkt het te gaan om wat Zweden het beste uitkomt. Zowel het voor- als het tegenkamp denkt de meest veilige oplossing voor Zweden te hebben. "Voorstanders zeggen: door bij de NAVO te gaan, beschermen we ons tegen Poetin", zegt Broomans. "Tegenstanders zeggen: door bij de NAVO te gaan, provoceren we Poetin."

Zweden bleef neutraal om Rusland niet te provoceren, maar sinds de invasie in Oekraïne weet niemand meer wat Poetin van plan is en groeit de angst. De afgelopen jaren hebben Russische vliegtuigen al meermaals illegaal het Zweedse luchtruim betreden. 

Ook gaan er - sinds er in de Koude Oorlog een Russische onderzeeër in Zweedse wateren strandde - hardnekkige geruchten rond van steeds weer nieuw gesignaleerde Russische duikboten voor de Zweedse kust. 

Zweden 'verdedigt zich tot de laatste Fin'

Daar komt bij dat Finland nu ook om is. Waar Zweden al die tijd neutraal bleef, moest Finland zich eerst weer zien los te weken van Rusland. Dat lukte in de Eerste Wereldoorlog, waarna de Finnen ook meevochten in de Tweede Wereldoorlog. 

Nu is Finland voor Zweden een veilige buffer richting Rusland. Zweden heeft altijd gezegd dat zij zouden toetreden, als Finland dat ook doet. In beide landen gaat het grapje rond dat Zweden 'zich verdedigt tot op de laatste Fin'.

Dat alles is terug te zien in Zweedse opiniepeilingen: de publieke opinie schuift steeds meer naar een NAVO-lidmaatschap. Een nipte meerderheid van 57 procent van de Zweden is voor toetreding. Vóór de Russische invasie was dat nog ongeveer een kwart. 

Als Zweden tot de NAVO toetreedt, hoeft niet enkel Finland Zweden meer te verdedigen. Artikel 5 van het NAVO-verdrag stelt dat 'een aanval op één, een aanval op allen' is. Poetin zou dan door Zweden aan te vallen een oorlog met de gehele NAVO ontketenen. 

Mede daarom is ook in het Zweedse parlement veel steun. De meerderheid is overweldigend, nu de regeringspartij van premier Andersson overstag is. Alleen de Linkse Partij en milieupartij De Groenen zijn tegen.

Erdogan kan toegang blokkeren

Vanaf hier kan het dan snel gaan met de Zweedse aanvraag. Morgen houdt het parlement een debat over het lidmaatschap, al zal een stemming waarschijnlijk niet meer nodig zijn. Ingewijden vertellen aan de Zweedse krant Expressen dat morgen na het debat de aanmelding al verstuurd zal worden. 

Met alleen een aanvraag zijn Finland en Zweden er nog niet: alle NAVO-lidstaten moeten akkoord zijn met hun toetreding. President Erdogan van NAVO-lid Turkije gaf vrijdag aan daar "niet positief" tegenover te staan. Zweden en Finland willen daarover met Turkije in gesprek.