10 jaar paus Franciscus: zo probeert hij de kerk te veranderen
Hij dacht dat hij na een paar jaar wel weer weg zou zijn, maar vandaag zit paus Franciscus alweer 10 jaar in zijn ambt. De Argentijn was de hoop van katholieken die het anders willen. Heeft hij die belofte ingelost?
"Vanaf het begin af aan staat hij voor iets nieuws", zegt Hendro Munsterman, Vaticaancorrespondent van het Nederlands Dagblad. "Franciscus is de eerste paus sinds de allereerste eeuwen van het christendom die niet uit Europa komt, de eerste jezuïet en de eerste die de naam Franciscus draagt."
De Vlaamse journalist Emmanuel van Lierde schreef een boek over paus Franciscus en noemt hem een conservatieve revolutionair. "De beeldvorming van deze paus is dat hij goed is, tegenover twee slechte, conservatieve voorgangers. Dat hij heel progressief en vooruitstrevend is. Ik wilde dat beeld een beetje bijstellen. Want er is altijd wel continuïteit, de paus is er ook om tradities te behouden."
Diversiteit
Maar, als hij de balans opmaakt, dan ziet ook Van Lierde paus Franciscus als vooruitstrevend. De katholieke kerk kwam uit een periode van (financiële) schandalen, Franciscus kreeg de opdracht om de boel te vernieuwen. Maar lukt dat ook?
Een van de meest concrete veranderingen in de periode dat Franciscus paus is, is dat het aantal vrouwen dat in het Vaticaan werkt, is gestegen. In 2013 was dat 19,2 procent, nu is het bijna een kwart. En ze zitten ook steeds vaker op leidinggevende functies. Ook qua afkomst is er meer diversiteit. Franciscus benoemde kardinalen uit 23 landen die nog nooit eerder vertegenwoordigd waren in het College van Kardinalen.
Maar functies als priester, bisschop, kardinaal en paus, die zijn nog altijd niet toegestaan als vrouw. En ook deze paus zegt: dat gaat er niet van komen. "In zijn toespraken zit de vrouw toch nog vaak in de rol van moeder en grootmoeder", zegt Van Lierde. Ook geldt nog altijd het verplichte celibaat en is ook deze paus fel tegen abortus en euthanasie.
Geen taboes meer
Op veel gebieden is de katholieke kerk nog hetzelfde als tien jaar geleden. Maar dat betekent niet dat de paus stilgezeten heeft. "Het allerbelangrijkste is dat hij een cultuuromslag heeft teweeggebracht", zegt Munsterman. "En dat doe je in eerste instantie niet met wetten, regels en besluiten. Maar dat gaat in kleine stapjes."
Als voorbeeld noemt Munsterman dat er de afgelopen 10 jaar geen enkele theoloog is veroordeeld, terwijl dat daarvoor aan de lopende band gebeurde. "Er is veel meer tolerantie, je mag als theoloog over dingen praten die voorheen taboe waren."
Van Lierde is het hiermee eens. "Het debat zat potdicht, voorheen waren discussies niet mogelijk, nu is die ruimte er wel."
Minder macht
Ook is paus Franciscus in 2021 een zogenaamd 'synodaal proces' gestart. Dat betekent dat alle katholieken, uit de hele wereld, kunnen meepraten over wat de kerk zou moeten doen. "Het is ongelooflijk wat er nu gebeurt", vindt Munsterman.
"Katholieken zeggen: we willen meer vrouwen in de kerk, we willen dat priesters minder macht krijgen, het moet allemaal meer open en inclusief. Dat is in alle landen zo gezegd en naar Rome gestuurd." Het proces loopt nog tot eind volgend jaar, daarna moet pas Franciscus iets met deze wensen.
Alles wijst erop dat deze paus minder macht aan zichzelf wil toekennen en meer vrijheid wil geven aan bisschoppen om besluiten te nemen. Zo is het in Vlaanderen sinds september vorig jaar mogelijk om als stel van hetzelfde geslacht een zegening te krijgen in de katholieke kerk en ook Duitsland voerde dit afgelopen week in.
En paus Franciscus laat dat toe. "Er is nog wel een duidelijk verschil met het huwelijk", zegt Van Lierde. Nederlandse bisschoppen zijn overigens nog een stuk conservatiever en dit soort veranderingen lijken hier nog ver buiten beeld.
Misbruik binnen de kerk
Afgelopen jaren zijn er overal verhalen naar buiten gekomen van seksueel misbruik binnen de katholieke kerk. "De vorige paus bestempelde het vooral als een zonde en als een product van de seksuele revolutie", legt Munsterman uit. "Paus Franciscus denkt dat er altijd machtsmisbruik en geestelijk misbruik aan vooraf gaat en zegt daarmee dus dat het ook samenhangt met de structuren binnen de kerk en dat het systematisch is."
Maar de schandalen zijn nog geen verleden tijd. Nog steeds komen er nieuwe verhalen naar boven in verschillende landen. "Er blijft weinig transparantie over de aanpak, dat zou hij beter kunnen doen", zegt Van Lierde. Net als op veel andere thema's zijn er wel wat nieuwe wetten ingevoerd om misbruik te voorkomen, maar grote hervormingen blijven uit.
Migratie en milieu
Dan nog even over de naam Franciscus, die verraadt namelijk ook veel over wáárom deze paus de zaken wat anders aanpakt. De naam van deze paus verwijst naar Franciscus van Assisi. Munsterman: "Deze heilige uit de 13e eeuw had veel aandacht voor de schepping, voor het milieu, voor de armen. En dat zie je ook heel erg terug bij de huidige paus."
"Hij toont een kerk die een dienst aan de wereld wil zijn en begaan is met de uitdagingen van deze tijd." Als voorbeeld noemt Van Lierde dat Franciscus naar Lampedusa ging en daar aandacht vroeg voor de migratiecrisis. Dat hij tijdens de coronacrisis ervoor zorgde dat daklozen vaccins kregen en dat er zuurstofflessen naar India werden gestuurd.
Maar, hiermee maakt Franciscus zich niet bij iedereen populair. "Aanhangers van Trump en Bolsonaro, die vinden Franciscus een halve communist", zegt Munsterman. Van Lierde: "Zeker op het gebied van klimaat en migratie zijn ze boos op hem. Franciscus moet echt schipperen tussen twee groepen om de kerk bij elkaar te houden."
Wereldkerk
Zowel Munsterman als Van Lierde denken dat paus Franciscus de kerk langzaamaan aan het voorbereiden is op verandering. "Het gaat over een wereldkerk", zegt Munsterman. "Je moet zowel mensen uit Sri Lanka als uit Duitsland meenemen." De kenners zijn het erover eens dat de paus dit voorzichtig aanpakt, om eventuele kerkscheuringen te voorkomen.
Over het algemeen klinkt er dus een voorzichtig positief oordeel. "Franciscus wil van 'macht naar dienen' en van 'beleren naar luisteren'. Dat is iets van een lange adem", zegt Van Lierde. "Een cultuur en mentaliteit verander je niet zomaar. Dat kan niet één paus doen."
Munsterman: "Daar krijg je mensen natuurlijk op zondagochtend nog niet mee de kerk in, de ontkerkelijking gaat gewoon door. Maar ik merk wel dat mensen weer durven te zeggen dat ze katholiek zijn. De katholieke schaamte is door deze paus wel voorbij."
Of paus Franciscus net als zijn voorganger voortijdig aftreedt? De speculaties lopen geregeld op, zeker wanneer het weer even slechter gaat met zijn gezondheid. Maar tijdens zijn recente reis heeft hij zich hierover uitgesproken. Zo lang het met zijn mentale gezondheid goed gaat, wil hij aanblijven. "De paus regeert niet met zijn knieën, maar met het hoofd."
Franciscus had een grote rol bij de begrafenis van de vorige paus, Benedictus XVI. Dat zie je in de video hieronder: