Verlinkt door je eigen familie: voor lhbti'ers is het leven in Oeganda 'de hel'

"Ik weet niet hoe het met haar gaat. Misschien is ze wel dood", schrijft de 20-jarige Mariam (*) via Whatsapp. "Ik mis haar… Omdat zij de enige persoon was die me begreep." Ze sluit haar bericht af met twee huilende emoticons. Mariam praat over haar vriendin, met wie ze een relatie had in haar thuisland Oeganda.

Haar vriendin is opgepakt vanwege haar geaardheid en zit nu in de gevangenis, vertelt ze. "Ik heb geen idee of ze al te horen heeft gekregen wat haar straf is. Maar het laatste wat haar tante me vertelde, was dat ze haar misschien wel levenslang hebben gegeven."

Een vloek

Met de lhbti-rechten in Oeganda is het slecht gesteld. In de lhbti-gelijksheidsindex van Equaldex komt het land op plek 188 van de 197. Op een schaal van 100 scoort het land een 7 als het aankomt op gelijke rechten en de publieke opinie over lhbti’ers.

In haar thuisland kon Mariam niet zichzelf zijn. "Ik leefde mijn leven in angst."

Mariam vertelt dat haar familie erachter kwam; ze werd naar eigen zeggen 'een vloek' voor ze. "Ik ben onteigend door mijn eigen familie. Ik probeerde een schijnleven te leven en tegen mijn gevoelens te vechten, maar natuurlijk slaagde ik daar niet in." En dus vluchtte Mariam afgelopen oktober naar Nederland, in haar eentje. Nu woont ze in een asielzoekerscentrum, waar ze wacht op het besluit over haar asielaanvraag.

Levenslang

Nu staan deze mensenrechten nog meer onder druk, want in het parlement van Oeganda stemden twee weken geleden bijna alle 389 leden vóór de zogenoemde 'anti-homoseksualiteitswet 2023'. Het Oegandese parlementslid dat de wet opstelde noemde homoseksualiteit een 'kanker' en zei zich zorgen te maken dat het 'is geïnfiltreerd met propaganda over dat het oké is om het in de praktijk te brengen'.

De nieuwe wet maakt bijna alles verboden voor lhbti'ers; zelfs jezelf als zodanig identificeren mag niet. Wie dat doet, riskeert een gevangenisstraf van 10 jaar. Volgens Human Rights Watch is het niet eerder voorgekomen dat een wet het verbiedt om jezelf lhbti'er te noemen. Voor seks met iemand van hetzelfde geslacht kan een Oegandees levenslang krijgen. Op het hebben van een relatie met iemand van hetzelfde geslacht stond al levenslang, maar het is nu ook illegaal om als vriend of familielid zo'n relatie niet aan te geven bij de politie.

Terug in de kast

In oktober, toen Mariam vluchtte, was van deze wet nog niet eens sprake. "Ik had nooit gedacht dat het zó streng zou zijn, ik was erg geschrokken", zegt ze. "Ik vraag me af of ze ons überhaupt wel als mensen zien."

Lhbti-activist Richard Lusimbo woont nog steeds in Oeganda, en heeft de negativiteit tegenover de lhbti-gemeenschap in de twee weken na de stemming zien toenemen. "Ik denk dat het voor ons altijd een leven in onzekerheid is, doordat je weet dat wie je bent altijd in twijfel wordt getrokken door de mensen om je heen", zegt hij. "Maar elke keer dat er een discussie is over homoseksualiteit in het parlement, zien we echt een golf van homohaat opwellen."

Volgens Richard is de situatie op dit moment heel zorgwekkend. Lhbti'ers om hem heen zouden worden gearresteerd, geslagen en hun huis uitgezet. "Veel mensen zijn bang, en veel gaan ook weer terug in de kast", zegt hij. "De haat duwt mensen verder weg, de steden uit, wat niet alleen hun vrijheid belemmert, maar ook hun toegang tot allerlei diensten."

Mariam vat het samen in de volgende woorden: "Het leven voor lhbti’ers in Oeganda is de hel".

Weinig hoop

President Yoweri Museveni had vanaf de stemming 30 dagen om de wet goed- of af te keuren. Een groep Oegandese moeders met lhbti-kinderen heeft hem een brief gestuurd, die ook gepubliceerd is in lokale media. Daarin roepen ze hem op om de wet niet te erkennen en hun kinderen niet af te keuren.

Maar de toespraak die president Museveni op 2 april gaf, biedt niet veel hoop. Hij riep daarin andere Afrikaanse landen op om 'de leiding te nemen om de wereld te redden van dit bederf en verval, dat echt heel gevaarlijk is voor de mensheid'.

Als argument voor dat gevaar haalde hij een vaker gehoorde complottheorie aan: "Als mensen van het tegenovergestelde geslacht elkaar niet langer waarderen, hoe kan het menselijke ras dan blijven bestaan?" Een ander parlementslid zei ook al dat personen die homoseksualiteit accepteren, mensen zijn die willen dat 'de gehele mensheid van het aardoppervlak wordt weggevaagd'.

In Kenia ging eerder een aartsbisschop nog verder, door te speculeren dat de vermeende verspreiding van homoseksualiteit een sinister plot was van milieuactivisten om de wereldbevolking te laten krimpen en zo klimaatverandering aan te pakken.

Geschokte reacties

Over de hele wereld hebben mensenrechtenorganisaties en politieke leiders geschokt gereageerd op de ontwikkelingen in Oeganda. Amnesty International reageerde: "In werkelijkheid zal deze diep onderdrukkende wetgeving discriminatie, haat en vooroordelen tegen lhbti+-mensen institutionaliseren, inclusief degenen die als lhbti+ worden beschouwd." De mensenrechtenorganisatie roept de president op een veto uit te spreken.

Ook Nederlandse politici hebben hun steun uitgesproken aan lhbti'ers in Oeganda.

Trots

"Als ik aan haar denk, heb ik het gevoel dat het leven te zwaar voor me is", zegt Mariam over haar vriendin.

(*) Mariam is niet haar echte naam. In samenspraak met RTL Nieuws is besloten een gefingeerde naam te gebruiken, om de veiligheid van haar en haar vriendin niet nog meer in gevaar te brengen. Al had ze er zelf geen problemen mee om haar eigen naam in het artikel te zetten. "Want ik ben trots op wie ik ben, en ik zal nooit veranderen."