Hoe schadelijk is (nog meer) ruimtevaart voor het milieu?

Aanleiding is de testlancering van de Starship-raket op 20 april, door het ruimtevaartbedrijf SpaceX van Elon Musk. De 'grootste raket ooit' verliet het platform in Boca Chica in de staat Texas in eerste instantie succesvol, maar ontplofte vervolgens in de lucht. Iets wat ze zelf trouwens niet als een groot probleem zagen, want het bedrijf had weer veel geleerd.

Kort daarna bleek dat de kracht van de lancering het platform kapot had geblazen: er ontstond volgens Musk 'een tornado van stenen', zoals ook De Volkskrant eerder schreef.

Brokstukken en broeikasgassen

Volgens de aanklacht tegen de FAA kwamen brokstukken van beton en staal in de wijde omtrek terecht, waaronder in aangrenzende natuurgebieden waarin beschermde diersoorten leven. Naast de verstoring van de natuur in de directe omgeving, klagen de organisaties ook over de hoeveelheid broeikasgassen die hierdoor in de atmosfeer worden geslingerd.

"Ze hebben absoluut een goed punt", zegt Joris Melkert, universitair docent luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de TU Delft. "Om zo'n enorme raket omhoog te stuwen is een gigantische hoeveelheid brandstof nodig. Er komt ontzettend veel geweld en lawaai bij kijken. Dat blijkt ook wel uit het feit dat het platform compleet beschadigd raakte."

Het 'horen en zien vergaat je letterlijk' in de nabije omgeving, zegt Melkert. Dieren die daar broeden of bescherming zoeken, kunnen inderdaad van slag raken.

Waterdamp

"Zulke lanceringen zijn lokaal ontzettend vervuilend", zegt de deskundige. "Maar daar blijft het niet bij. Er komt in alle lagen van de atmosfeer rotzooi terecht."

Tegenwoordig gebruiken veel raketten een combinatie van waterstof en zuurstof, maar ook dat is slecht voor het milieu. Melkert legt uit: "Dat creëert waterdamp, en dat is een sterk broeikasgas. Waterdamp blijft op grote hoogte als een deken in de atmosfeer hangen. De warmte op aarde kan daardoor niet weg. Dat zorgt voor opwarming. Hetzelfde gebeurt in de zomer als het bewolkt is: dan wordt het benauwd.

'Ongebreidelde groei'

Sterrenkundige Lucas Ellerbroek juicht de rechtszaak toe, zegt hij tegen RTL Nieuws. "Ik ben blij dat dit probleem door die milieuorganisaties wordt aangekaart. Het is nu volstrekt onduidelijk hoeveel schade ruimtevaart precies aanricht. Welke chemische reacties worden daar allemaal in werking gezet in de hoge atmosfeer? Er wordt nauwelijks onderzoek naar gedaan, en niemand weet wie er precies verantwoordelijk is voor de rotzooi."

Ellerbroek zegt zich vooral zorgen te maken over 'de ongebreidelde groei van lanceringen', met name die voor toeristische doeleinden. Hij rekent voor dat een toeristisch ritje in de raket van Jeff Bezos' bedrijf Blue Origin evenveel broeikasgassen uitstoot als een intercontinentale vlucht met Boeing 747 waarin 400 mensen zitten. "Maar dan dus in 10 minuten."

Heb je ook een vraag over het klimaat? Stel hem hier:

"Elk van de zes passagiers heeft dan in 10 minuutjes een ecologische voetafdruk gecreëerd die een gemiddelde EU-burger normaal in een jaar creëert", zegt Ellerbroek. "En wat zo erg is: geen van die commerciële bedrijven heeft het over duurzaamheid. Ja, wat mooie woorden over waterstof, maar ze zeggen er niet bij dat je bij de productie van waterstof superveel koolstof produceert. Het gaat verder alleen maar over groei. Hoe kunnen we zoveel mogelijk mensen op zoveel mogelijk vluchten de ruimte in schieten? Niemand reguleert dat."

'Satellieten onmisbaar'

Joris Melkert benadrukt wel dat ruimtevaart de wereld ook veel goeds brengt: "Zonder ruimtevaart zou de navigatie niet werken. Veel communicatie en internet ook niet. We zouden bijvoorbeeld ook het weer niet kunnen voorspellen."

Ook Bart Verheggen, klimaatspecialist bij RTL Nieuws, onderschrijft dat laatste en voegt er een belangrijk wetenschappelijk onderzoeksgebied aan toe: "Voor het beheersen van klimaatverandering is de ruimte cruciaal. Satellieten zijn onmisbaar bij het meten en monitoren van bijvoorbeeld opwarming en stijgingen van het zeeniveau."

Pleziervluchtjes een ramp

Ruimtevaart op het huidige niveau is volgens Melkert 'niet zo'n probleem', zeker niet als je het afzet tegen de voordelen. "Maar ik maak me wel zorgen over een explosie van ruimtetoerisme. Wat Elon Musk en Jeff Bezos doen lijkt leuk en aaibaar, maar als ze straks honderden raketten per jaar de ruimte in schieten voor pleziervluchtjes zou dat een ramp zijn voor het klimaat."

En, voegt hij toe, vergeet niet niet dat de raket van SpaceX 'de grootste ooit' is. "Volgens mij kunnen er wel honderd mensen mee aan boord. En hij is ontworpen voor herhaalde lanceringen. Dat zal dus elke keer lokaal veel overlast geven, maar ook wereldwijd veel milieuschade geven."

Blik op de ruimte verpest

Lucas Ellerbroek is - naast het toenemende ruimtetoerisme - ook bezorgd over het grote aantal commerciële bedrijven dat 'de ruimte in wil' met satellieten. "Tot nu toe zijn er door mensen zo'n 6000 satellieten de ruimte in geschoten. Dat brengt ook veel goeds, uiteraard. Maar de komende jaren wil de mensheid nog eens 400.000 satellieten in een baan om de aarde brengen. Dat lijkt mij wat veel, eerlijk gezegd. Is dat echt nodig?"

Want naast de milieuschade van de lanceringen, raken die plannen Ellerbroek ook in zijn persoonlijke liefhebberij: de ruimte zelf. "Als de aarde omcirkeld wordt door honderdduizenden satellieten, kunnen we helemaal niet meer naar de sterrenhemel kijken. Een verschrikkelijk vooruitzicht."

'Een raket = honderd auto's'

Hoeveel broeikasgas komt er vrij bij een lancering?

In september 2021 stelde een onderzoek van RTL Nieuws, toen over een pleziervlucht van SpaceX, dat die lancering ongeveer gelijkstond aan de vervuiling die '100 auto's in een jaar' produceren: "Er is meer dan 100.000 liter brandstof gebruikt. Uit Amerikaanse berekeningen blijkt dat daarbij zo’n 336.500 kg CO2 is uitgestoten." Een gemiddelde benzine-personenauto in Nederland stoot per jaar zo'n 3.360 kg CO2 uit, uitgaande van 15.000 kilometer per jaar. "Globaal staat dus één lancering van Musk gelijk aan de vervuiling door 100 auto’s in een jaar", schreven we toen.

Een lancering komt qua uitstoot volgens dat onderzoek in de buurt van één Transatlantische vlucht, bijvoorbeeld van Amsterdam naar New York, met een groot vliegtuig met zo'n 400 passagiers.

De Britse wetenschapper Louise Marais noemde in The Guardian 200 tot 300 ton, waarmee ze iets onder de berekening van RTL Nieuws blijft.

Ten tijde van de pleziervlucht van Jeff Bezos in september 2021 stelde milieuorganisatie Greenpeace in een Twitter-bericht: "De uitstoot van een ruimtereis is 278 keer zo groot als de gemiddelde uitstoot van een wereldburger in een heel jaar. Het zijn megalomane egotrips."