250.000 slachtoffers, pakkans amper 1 procent: online oplichting loont

Elke dag worden gemiddeld 685 Nederlanders online opgelicht door fraudeurs die hen via bijvoorbeeld webwinkels of handelsplaatsen als Marktplaats geld afhandig maken. De daders komen er bijna altijd mee weg, blijkt uit een analyse van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws op basis van cijfers van politie en het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Daaruit komt naar voren dat zo'n 250.000 mensen jaarlijks slachtoffer zijn. Uiteindelijk komt bij ongeveer 1 procent van die zaken een verdachte in beeld. Deels omdat maar een kwart van de gedupeerden aangifte doet. Maar ook als er wel aangifte wordt gedaan, blijven veel zaken onopgelost.

Om de tuin

Peter Zwikker uit Apeldoorn kan erover meepraten. Een oplichter wist hem in februari geraffineerd om de tuin te leiden. De fanatieke hardloper greep naast een startbewijs voor de marathon van Rotterdam en dacht via Marktplaats alsnog een ticket te kunnen bemachtigen. Hij probeerde de verkoper zo goed mogelijk te checken en dacht zijn felbegeerde ticket binnen te hebben. Niet dus.

Zoals Peter zijn er velen. Bijna 90 procent van de aangiftes wordt niet nader onderzocht. Daders varen er wel bij, stelt emeritus hoogleraar cybersecurity Marianne Junger van de Universiteit Twente. "De pakkans is niet groot, dus ze wanen zich onbespied. Dit is een groot probleem voor de politie en de samenleving."

Volgens Junger is de drempel voor criminelen laag. "Het is relatief makkelijk en relatief risicoloos. Als je meer geld kunt verdienen voor minder risico, waarom zou je het dan laten?"

Online aan- en verkoopfraude is mede daardoor in korte tijd uitgegroeid tot één van de meestvoorkomende delicten. Volgens directeur Jorij Abraham van de Global Anti Scam Alliance, een internationaal initiatief dat consumenten beter wil beschermen, heeft de politiek 'liggen slapen'. "Voor slachtoffers zijn deze cijfers natuurlijk onacceptabel, maar het probleem ligt niet bij de politie, maar bij de politiek. Dit had je van mijlenver kunnen zien aankomen."

'Omschakeling nodig'

Volgens Abraham en Junger moeten politiek, politie, justitie en ook betrokken bedrijven beter, eenvoudiger en ook internationaal samenwerken om het aantal slachtoffers terug te dringen en meer zaken op te lossen. Junger wijst op hoe de auto-industrie medeverantwoordelijk werd gemaakt voor het terugdringen van autodiefstal. "Met betere sloten en andere maatregelen droegen zij bij aan meer veiligheid. Dat is ook de omschakeling die we voor online criminaliteit moeten maken. Criminaliteitspreventie is een rol voor iedereen."

De deskundigen wijzen onder meer op wetgeving die het delen van gegevens over fraudeurs makkelijker maakt en betere checks van webwinkels en online handelsplaatsen op mensen die er iets willen kopen en verkopen.

'Keuzes maken'

Gijs van der Linden van het Landelijk Meldpunt Internetoplichting van de politie windt er geen doekjes om. "Op deze omvang zijn wij als politie niet toegerust. We hebben maar één keer capaciteit te verdelen en moeten keuzes maken. Stel er is een roofoverval van iemand die op straat onder bedreiging van een mes beroofd wordt van zijn spullen en er is een zaak met tien aangiftes van aan- of verkoopfraude, wat kies je? Het is misschien een flauw voorbeeld, maar het is wel gewoon de praktijk."

Het betekent dat zaken waarbij slechts één aangifte gedaan is tegenover één verkoper, niet behandeld worden. Als meer mensen aangifte doen van oplichting door dezelfde verkoper, is de kans groter dat een zaak wordt opgepakt.

Naast beperkte capaciteit loopt de politie ook aan tegen wetgeving die opsporing moeilijker maakt. Zo kunnen fraudeurs in Nederland legaal anonieme simkaarten kopen. In België zijn die verboden. En de politie ziet een toename van fraudeurs die gebruik maken van buitenlandse bankrekeningen. Om de mensen daarachter te vinden, moet de politie rechtshulpverzoeken sturen naar andere landen, waar soms maanden overheen gaan.

Volgens Van der Linden is de aanpak van online oplichting een zaak voor iedereen. "Wij moeten proberen daders te pakken op basis van wetgeving die ons daartoe in staat stelt, webwinkels en online handelsplaatsen moeten het fraudeurs zo moeilijk mogelijk maken en consumenten moeten goed opletten bij online aankopen."

Lucratieve handel

De politie werkt volgens Van der Linden aan een landelijke aanpak gedigitaliseerde fraude, waarbij meer capaciteit wordt vrijgemaakt. Maar: "Het is lucratieve handel en criminelen spelen continu inventief in op de actualiteit. Het blijft een probleem en daar zijn we ook niet snel van af. Dat is ook gewoon het eerlijke verhaal."