Groot deel groene stroom is hartstikke grijs: 'Heel bijzonder systeem'
Ongeveer 40 procent van de stroom die in Nederland is opgewekt in 2022 was groen. Een wonderlijk gegeven, want maar liefst 80 procent van de huishoudens heeft tegenwoordig een contract voor groene stroom. Worden we genept?
Uit de nieuwste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat ongeveer 15 procent van alle energie in Nederland inmiddels duurzaam is opgewekt. Voor stroom ligt dat aandeel met ruim 40 procent wel hoger. Dat is voornamelijk te danken aan de snelle groei van het aantal windparken en zonnepanelen.
Maar het is nog altijd veel minder dan je zou verwachten, aangezien dus zo'n 80 procent van de klanten groene stroom afneemt.
Groen = grijs
Eigenlijk zijn er twee vormen van groene stroom. De eerste is precies wat je je daarbij voorstelt: stroom opgewekt met windmolens, zonnepanelen, waterkracht en - wat controversiëler - biomassa.
Die categorieën bij elkaar opgeteld zijn dus goed voor ruim 40 procent van alle stroom die in Nederland wordt opgewekt. De overige groene stroom is, goed beschouwd, zo grijs als wat.
"Feitelijk is die stroom niet groen", zegt Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool. "Het is opgewekt door gas- en kolencentrales."
Garanties van Oorsprong
Toch kan het verkocht worden als groene stroom. Dat komt door Europese handel in zogenaamde Garanties van Oorsprong (GvO's). Dat zijn certificaten die energieboeren kunnen kopen van (meestal buitenlandse) producenten van groene energie. 1 GvO staat gelijk aan 1000 kilowattuur duurzaam opgewekte stroom.
Als een leverancier GvO's koopt, kan het dus de eigen grijze stroom verkopen als groene stroom. Eigenlijk kopen ze dus het recht van een andere partij om stroom groen te mogen noemen.
Slechts een label
Het gekke is alleen: die groene stroom wordt helemaal niet naar Nederland getransporteerd. Alleen het groene labeltje. En het is ook niet zo dat daardoor ergens anders in Europa méér groene stroom wordt geproduceerd.
"Veel groene stroom op de Nederlandse markt heeft een goedkope buitenlandse GvO - vooral van Scandinavische waterkrachtcentrales", zegt een woordvoerder van Milieu Centraal. "Deze centrales bestonden allang; en dus zorgt een keuze voor deze stroom niet voor nieuwe investeringen in duurzame energiebronnen."
In landen met veel waterkrachtcentrales, zoals Noorwegen, Zweden en Oostenrijk, komen ze om in de groene stroom en dus ook in de GvO's. Die zijn daardoor spotgoedkoop.
Groene stroom wordt grijs
"Die verkopen ze gewoon voor een klein bedrag", vervolgt Visser. "Eigenlijk zou je moeten zeggen: daardoor is de stroom in Scandinavië grijs geworden." Maar dat is slechts op papier en niemand maalt erom. Het is een 'heel bijzonder systeem', aldus Visser.
Nog bijzonderder is de casus van IJsland. Dat land is niet eens aangesloten op het Europese elektriciteitsnet en vrijwel alle stroom wordt er duurzaam opgewekt door middel van waterkracht en aardwarmte. Toch kunnen Nederlandse bedrijven GvO's kopen in IJsland.
Op papier kunnen Nederlandse leveranciers daardoor groener worden en IJslandse grijzer, maar er wordt geen kilowattuur groene stroom meer door opgewekt.
Het vervelende is dat consumenten met bijvoorbeeld een elektrische auto die ze opladen met 'groene stroom' het gevoel hebben dat ze CO2-neutraal zijn, terwijl dat simpelweg niet waar is.
Niet bedoeld om te stimuleren
"De zogenaamde GvO's zijn niet bedoeld om investeringen in groene productie te stimuleren", zegt een woordvoerder van Energie-Nederland, de belangenclub van de energieleveranciers. "Het is een etiket. Bij de bron (productie) wordt de groenwaarde (in de vorm van een GvO) gescheiden van elektriciteit. Elektriciteit wordt apart van de GvO's op de markt verhandeld."
Toch zou het systeem volgens Energie-Nederland uiteindelijk wel kunnen zorgen voor meer groene stroom. "Stel dat er schaarste naar GvO's ontstaat, dan stijgt de prijs. Dat zou extra inkomsten kunnen betekenen voor nieuwe productie van duurzame energie. Dus als er meer consumenten zijn die duurzame energie willen, dan kan dat wel degelijk een stimulans zijn voor het opwekken van meer duurzame energie."
Maar zoals gezegd: het stikt van de GvO's op de markt, dus van schaarste is geen sprake. En aangezien er steeds meer energie wel daadwerkelijk duurzaam wordt opgewekt, zal die schaarste ook niet ontstaan.
Lost zichzelf op
Maar dat is ook meteen het goede nieuws. Want, zo denkt Visser, het probleem lost zichzelf uiteindelijk op. Als de enorme groei van wind- en zonne-energie de komende jaren doorzet, is op termijn vrijwel alle stroom in ons land daadwerkelijk groen en zijn buitenlandse GvO's niet meer nodig.
Milieu Centraal raadt consumenten aan om een stroomproduct van Nederlandse bodem te kiezen. In dat geval belandt het geld daadwerkelijk bij een producent van Nederlandse groene stroom, waardoor er wel degelijk meer geld vrijkomt voor extra groene stroom.