Afrikaanse leiders in Kyiv om oorlog te beëindigen

De leiders uit Zuid-Afrika, Senegal, Zambia, de Comoren en Egypte kregen In Kyiv direct met de realiteit van de oorlog te maken. Door explosies in de hoofdstad waren ze genoodzaakt te vluchten naar een schuilkelder in een hotel. 

Met het bezoek, geleid door de Zuid-Afrikaans president Cyril Ramaphosa, willen de Afrikaanse landen een vredesproces in gang zetten, aldus het kantoor van Ramaphosa. 

Dat proberen ze te realiseren door een aantal 'vertrouwenwekkende maatregelen' voor te stellen. Zo zouden Russische troepen zich moeten terugtrekken, maar het blijft onduidelijk tot waar precies. 

Alarmerende tekorten 

Dat naast China, Turkije en de paus, nu ook Afrika een poging doet om vrede te stichten, is niet geheel onlogisch. Het continent is zwaar getroffen door de economische gevolgen van de oorlog. 

Zo zorgde de verstoorde graanexport vanuit Oekraïne voor voedseltekorten in landen als Egypte. En ook een tekort aan kunstmest uit zowel Oekraïne als Rusland baart Afrika zorgen.

Begin deze maand bezocht daarom de voorzitter van de Afrikaanse Unie, de Senegalese president Macky Sall, de Russische president Poetin. Hij noemde de tekorten 'alarmerend' voor de voedselvoorziening in Afrika. 

"De delegatie zal het deze dagen daarom ook zeker hebben over het veiligstellen van de graandeal," stelt Jan Abbink, onderzoeker aan het Afrika-Studiecentrum Leiden. "En de druk zal dan het meest op Poetin liggen." Ebrahim Fakir, politicoloog in Zuid-Afrika, vult aan dat het niet alleen om voedseltekorten gaat. "Ook de prijzen zijn de lucht ingeschoten op dit continent."

Afrika op wereldtoneel 

Maar Afrika heeft meer redenen dan alleen maar economische, aldus Abbink en Fakir. Volgens Abbink is het een bijzonder bezoek, omdat het laat zien dat het continent steeds belangrijker wordt op het wereldtoneel. Daar zijn de autoriteiten van Kyiv en Moskou ontvankelijk voor. "Ze kunnen het zich niet veroorloven om dit af te wijzen, daarmee zouden ze een verkeerd signaal afgeven."

Fakir ziet dat anders. "Ik denk dat het slechts een teken is dat Afrika serieuzer wil worden genomen door de wereld, maar of de wereld dat ook echt doet? Ik denk het niet." Hij noemt het daarom 'een beetje naïef' om te denken dat er veel uit deze vredesmissie zal komen. 

Maar desalniettemin is Fakir stellig dat juist Afrika op dit moment de enige bemiddelaar kan zijn. "Alle andere partijen kunnen geen serieuze rol spelen, omdat zij niet genoeg worden vertrouwd."

Neutraliteit 

Een derde mogelijke reden voor Afrika om op te treden als bemiddelaar is het bewijzen van neutraliteit. Die werd afgelopen tijd nogal eens in twijfel getrokken door onder andere berichtgeving over de toenemende invloed van Rusland op het continent dankzij het Russische huurlingenleger Wagner Group. Maar ook nieuws over vermeende wapenexport van Zuid-Afrika en Egypte naar Rusland zorgde voor ophef. 

Toch geloven beide experts dat Afrika een neutrale speler is. Zo vindt Fakir het onterecht dat het Westen Zuid-Afrika niet-neutraal noemt vanwege banden met Rusland. "Dat dit land niet neutraal is, is feitelijk onjuist. Zuid-Afrika’s grootste handelspartners zijn juist de EU en de VS."

Abbink denkt dat Zuid-Afrika en Egypte intussen een middenkoers proberen te varen. "Zo is Egypte bijvoorbeeld erg afhankelijk van Amerikaanse steun." Ook krijgt Rusland nu veel steun van Iran. 

Hij benadrukt wel dat Afrika niet oneindig 'geforceerd neutraal' kan blijven. Het continent zal een keer uitspraak moeten doen over de internationale rechten die worden overtreden, vindt hij. "Dat wordt een dilemma voor Afrika." De volharding van neutraliteit kan op de lange termijn in Afrika’s nadeel werken. "Dat heeft gevolgen voor de relatie met het Westen en ook economische gevolgen door bijvoorbeeld sancties."

Symboliek 

Een grote doorbraak verwachten betrokkenen bij de missie niet meldt The Wall Street Journal. Ook Abbink en Fakir voorzien geen doorbraak. Fakir spreekt daarom eerder van een 'symbolisch gebaar'. Abbink houdt wel hoop dat er een beginselverklaring kan komen en dat het de start van een verdere dialoog kan zijn, al dan niet met meerdere internationale partijen.

Volgens Kingsley Makhubela, een Zuid-Afrikaanse risicoanalist en voormalig diplomaat, heeft de missie zelfs al gefaald voordat ze van start is gegaan. Het grootste probleem bij deze vredesmissie is dat er te weinig bekend is over de agenda van de missie, stelt hij. 

Dat is gevaarlijk voor een vredesmissie, want het veroorzaakt wantrouwen. "In Moskou zullen ze zich nu afvragen: wat wordt er gezegd in Kyiv? En in Oekraïne vragen ze zich morgen af wat de Russen bespreken met de Afrikaanse leiders."

Ongelukkige timing 

Ook maakt de timing van de vredesmissie een doorbraak vrijwel onmogelijk. Oekraïense strijdmachten vechten op dit moment namelijk een 'hevige strijd' tijdens het tegenoffensief dat het land begin deze maand lanceerde. Zelensky zegt niet te willen deelnemen aan vredesbesprekingen als daar een wapenstilstand voor nodig is. 

Een andere voorwaarde van Oekraïne is dat Rusland ermee instemt om al zijn troepen van Oekraïens grondgebied terug te trekken. Die eis botst met de eis van Moskou dat sommige bezette Oekraïense gebieden nu deel uitmaken van Rusland.