Steun aan Oekraïne steeds minder vanzelfsprekend: 'Spannende tijden voor Zelensky'

Polen levert geen wapens meer aan Oekraïne, zei de Poolse premier Mateusz Morawiecki gisteren. Het lijkt een reactie op een opmerking van Zelensky. De Oekraïense president zei tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties dat het verbod op de import van Oekraïens graan dat Polen (en Hongarije en Slowakije) handhaaft, een 'politiek theater' is dat Rusland een handje helpt. Deze drie landen voerden dit verbod in om hun eigen graanproductie te beschermen.

Opeens is de steun van Polen niet meer vanzelfsprekend. En dat terwijl Polen een van de trouwste bondgenoten is van Oekraïne en een 'haast koninklijke leverancier van wapens', zegt Han ten Broeke, directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies. "Dat is heel pijnlijk voor Oekraïne. Het land heeft zowel de graaninkomsten als deze wapens snoeihard nodig op dit punt in de oorlog."

In deze grafiek kun je zien dat Polen relatief veel steun geeft aan Oekraïne. Dit gaat alleen om toezeggingen van wapens en uitrustingen, niet om andere militaire doeleinden. Als alle steun wordt meegerekend (militaire, financiële en humanitaire steun), heeft de EU het meeste bijgedragen, volgens het Kiel Institute.

Niet opeens vijanden

De Poolse vicepremier leek de uitspraak van de premier overigens iets af te zwakken. "Op dit moment is het zoals de minister-president het heeft gezegd; we zullen nog zien hoe het in de toekomst gaat zijn", zei hij in een interview. Hij benadrukte dat dit niet betekent dat Polen opeens aan de kant van Rusland staat.

Deze ruzie betekent dan ook niet het einde van het bondgenootschap tussen Oekraïne en Polen, denkt Ten Broeke. "Dat komt wel weer goed, want ze hebben een lange geschiedenis als bondgenoten, met Rusland als gemeenschappelijke vijand. Zowel politiek als psychologisch zijn de twee landen sterk verbonden."

De twee landen hebben vandaag toegezegd om in de komende dagen te praten over een oplossing voor de graankwestie.

Afnemende steun

Ook in de Verenigde Staten, de grootste leverancier van wapens aan Oekraïne, klinkt de kritiek op steun steeds luider. De meeste politici willen wel nog wapens leveren aan Oekraïne, al hebben sommige Republikeinen zich daar fel tegen uitgesproken. Ook onder de bevolking lijkt de steun af te nemen. "Hoewel de meeste Amerikanen - ook Republikeinen - nog steeds voorstander zijn van steun aan Oekraïne, is een meerderheid van de Republikeinse kiezers tegen het sturen van wapens", zegt Sophie van der Meer, RTL-verslaggever Verenigde Staten.

In sommige andere landen lijkt de steun aan Oekraïne ook minder unaniem te worden. "Hoe langer de oorlog in Oekraïne duurt, hoe moeilijker het wordt om de wapensteun op peil te houden", zegt Ten Broeke. "Je ziet het zelfs in Nederland. Al is het hier geen voluit verzet zoals in de VS."

Zelensky klonk op de VN-top gefrustreerd. Niet alleen omdat hij zich de graanboycot economisch gezien niet kan permitteren, denkt Ten Broeke, maar ook omdat hij ziet dat zijn publieke steun steeds wankeler wordt in het deel van de wereld waar hij al die tijd wapens vandaan kreeg.

Stemmen trekken

Volgens Ten Broeke veranderen de aankomende verkiezingen in zowel Polen als de Verenigde Staten het speelveld voor Zelensky. De steun aan Oekraïne wordt ingezet als politiek middel om stemmen te trekken, wat het debat op scherp zet.

Morawiecki's partij sprak vorige verkiezingen veel boeren en nationalisten aan, die hem hun stem gaven. "Morawiecki's reactie is makkelijk te verklaren: hij is een nationalist die de verkiezingen volgende maand wil winnen", zegt Ten Broeke. "Het zegt veel over de huidige Poolse regering dat ze bereid is om de solidariteit met Oekraïne - waar ze zich eerst zo om roemde - zo makkelijk op te geven voor nationale belangen."

Ook de uitslag van de verkiezingen in de VS kan veel verschil maken. Ten Broeke: "Een herverkiezing van Trump zou bijvoorbeeld desastreus zijn voor steun van de VS. En die is cruciaal voor Oekraïne om deze oorlog te kunnen overleven."

Daarom breken in deze laatste maanden van 2023 spannende tijden aan voor Oekraïne. "Dit jaar wordt ook wel het super election year genoemd. Over de hele wereld vinden verkiezingen plaats die gaan uitmaken of het populisme of nationalisme het gaan winnen van andere tendensen als internationalisme en samenwerking", legt Ten Broeke uit. "En als dat zo is, gaat dat heel vaak samen met teruglopende steun aan Oekraïne."