Visumschandaal vlak voor Poolse verkiezingen: 'Dit is een Europees probleem'

1. Wat is er gebeurd met visums in Polen?

Poolse diplomaten hebben migranten uit een aantal Aziatische en Afrikaanse landen jarenlang werkvisa verstrekt in ruil voor smeergeld. Een migrant betaalde omgerekend een paar duizend euro voor een visum, dat zo toegang gaf tot Polen en daarmee ook de rest van de EU, onthulden Poolse media. Op die manier zouden tienduizenden visa zijn verstrekt.

Spin in het web was PiS-lid Piotr Wawrzyk, de viceminister van Buitenlandse Zaken en verantwoordelijk voor consulaire zaken. Hij zou medewerkers van Poolse consulaten in onder meer India, Thailand, Nigeria en Tanzania hebben gedwongen om visa af te geven aan door hem aangewezen migranten. Zoals een groep Indiërs, die zich voordeed als Bollywood-filmploeg, maar in werkelijkheid tienduizenden euros betaalde om via Polen uiteindelijk de VS binnen te komen.

Maar ook de minister van Buitenlandse Zaken Zbigniew Rau (eveneens PiS) zou al eerder op de hoogte zijn geweest van de lucratieve Poolse visumhandel. Geschat wordt dat sinds 2021 zeker tienduizenden visa illegaal zijn afgegeven in ruil voor smeergeld. Volgens de oppositiepartijen gaat het zelfs om 250.000 visa. De Poolse regering heeft het schandaal toegegeven, maar beweert zelf dat het om honderden gevallen gaat.

Inmiddels zijn zeven betrokkenen aangeklaagd en drie mensen opgepakt. Viceminister Wawrzyk is ontslagen en werd enkele dagen later opgenomen in het ziekenhuis, vanwege - zo melden Poolse media - een zelfmoordpoging.

2. Wat maakt dit schandaal zo pikant?

Regeringspartij PiS is een felle tegenstander van migratie. Maar nu blijkt dus dat hooggeplaatste leden van de partij er stevig aan verdienden. PiS heeft van migratie ook een belangrijk thema gemaakt voor de Poolse verkiezingen van 15 oktober en voert opnieuw een stevige anti-migratiecampagne. Bij de verkiezingen krijgen de Poolse kiezers bijvoorbeeld ook een referendum voorgeschoteld met onder meer de vraag of zij voorstander zijn van het opnemen van 'duizenden illegale migranten uit het Midden-Oosten en Afrika', wat zou zijn 'opgelegd door Europese bureaucratie'.

Polen is een van de koplopers in het afgeven van werkvisa aan niet-EU-burgers. Dat waren er ruim 790.000 in 2021, wat neerkomt op ruim een kwart van alle zogeheten 'first residence permits' in de EU (de cijfers van 2022 zijn nog niet verstrekt door de Poolse regering). Dat is ook geen gekke gedachte: de Poolse bevolking krimpt door vergrijzing en een historisch laag geboortecijfer. Om economisch te kunnen blijven groeien, zijn arbeidsmigranten noodzakelijk.

Naast het verstrekken van grote aantallen werkvisa heeft Polen overigens ook ruim 1,4 miljoen vluchtelingen opgenomen uit buurland Oekraïne. In 2021 ontvingen 875.800 Oekraïners hun eerste verblijfsvergunning, 83 procent daarvan werd door het solidaire Polen afgegeven. Daartegenover staan de zogeheten pushbacks van migranten uit onder meer Irak, Syrië en Jemen aan de grens met Belarus, wat geregeld gepaard gaat met geweld.

3. Hoe wordt gereageerd in Polen?

Dit weekend gingen mensen massaal de straat op in Warschau voor een anti-regeringsprotest. Naar verluidt waren een miljoen mensen op de been die zich ernstig zorgen maken over de democratie, onafhankelijke rechtspraak en vrije pers in Polen. Ook in juni was zo'n groot protest, waar net als zondag oppositieleider en oud-premier Donald Tusk de menigte toesprak.

Of het omkoopschandaal invloed heeft op de verkiezingsuitslag, is afwachten. De Poolse regeringspartij PiS zal er alles aan doen om het visumschandaal zo veel mogelijk onder het tapijt te schuiven. En dat kan het ook, zegt correspondent Jeroen Akkermans. "Het nieuws wordt in Polen niet groot gebracht. Een groot deel van de Poolse media is namelijk in handen van PiS-gerelateerde partijen."

Daarbij zijn de demonstranten die in Warschau de straat op gaan, sowieso geen kiezers die op PiS zouden stemmen. Akkermans: "De vraag is of de plattelandsbevolking nu zo ontzettend onder de indruk van is van dit schandaal. Zij zijn overwegend tegen migratie en zullen nu niet ineens tegen PiS stemmen."

Voorlopig leidt PiS in de peilingen. De regeringspartij kan op dit moment rekenen op de steun van 37 procent van de Poolse kiezers, tegenover 30 procent van de de coalitie van oppositiepartijen (KO).

4. Heeft dit schandaal ook gevolgen voor Nederland?

De Poolse werkvisa waar het om draait zijn zogeheten Schengenvisa. Je kunt ermee werken in Polen, maar ze geven ook toegang tot de 27 Europese landen die vallen onder het Schengengebied, waaronder Nederland. Kortom: als je eenmaal zo'n Pools werkvisum in handen hebt, kan je vrij reizen door de EU. Bijkomend voordeel is dat het aanvragen van een visum voor de VS met zo'n werkvisum ook gemakkelijker wordt.

"Wat het meest opvalt en verrast is het verschil tussen de anti-migratieretoriek van regeringspartij PiS en zijn migratiebeleid in de praktijk, die juist heel liberaal is", zegt Dominika Pszczolkowska, migratieonderzoeker aan de Universiteit van Warschau. Ze was eerder journalist bij de Poolse krant Gazeta Wyborcza, een van de laatste nog onafhankelijke media in het land.

Ze is niet verbaasd dat het zo mis kon gaan, omdat Polen volgens haar geen samenhangend immigratiebeleid heeft en daarvoor ook het bestuurlijk apparaat mist. "Momenteel is er vrijwel geen integratiebeleid: er wordt vanuit gegaan dat werknemers tijdelijk zijn en zullen terugkeren naar hun thuisland. De ervaringen van Duitsland, Nederland en andere immigratielanden hebben al aangetoond dat dit niet voor alle mensen het geval zal zijn. Dit is helaas een structureel Europees probleem", zegt Pszczolkowska.

5. Wat wil de EU vandaag horen van Polen?

Polen moet uiterlijk vandaag opheldering geven aan de Europese Commissie. Volgens een woordvoeder heeft de regering in Warschau hiervoor twee weken de tijd gekregen om op 'gedetailleerde vragen' van de EU te reageren, meldde de Britse omroep BBC. Duitsland wil daarnaast ook dat Polen cijfers verstrekt over het aantal afgegeven werkvisa en de nationaliteit van de mensen die deze hebben gekregen.