Online verkoop vapes verboden, maar bestellen is kinderlijk eenvoudig

Na de alarmerende cijfers van het Trimbos Instituut - 1 op de 5 jongeren heeft het afgelopen jaar gevapet - reageerde demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen vorige week vastberaden: hij wil de vape-industrie stevig aanpakken. Onder meer omdat het roken van e-sigaretten ongezond is, zeker voor kinderen. Zo vertelde de 19-jarige Tieme vorige week nog aan RTL Nieuws hoe hij in het ziekenhuis belandde na veelvuldig vapen.

De eerste klap zou Van Ooijen drie maanden geleden al hebben uitgedeeld, sprak hij aan tafel bij Humberto Tan: "Sinds 1 juli kun je geen vapes meer digitaal kopen." Hij doelde daarbij op het online verkoopverbod, waarbij verkopers in binnen- en buitenland geen vapes meer mogen verkopen aan Nederlandse consumenten. "Dat is heel belangrijk", stelde hij. "Want heel veel jongeren klikten op 18+, kochten die vape en die werd dan vrolijk thuisbezorgd. Maar dat kan nu niet meer."

Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt echter dat er nog altijd tientallen nationale en internationale verkopers online actief zijn via Nederlandse websites en verkoopkanalen op sociale media.

De volgende dag in huis

'Gratis bezorging: 's ochtends besteld, 's avonds in huis, 's avonds besteld, de volgende dag in huis', zo klinkt het bijvoorbeeld op een grote Nederlandse verkoopsite die al snel naar voren komt als je online op zoek gaat naar een vape. Het bedrijf dat ook een afhaalpunt heeft in Zuid-Holland en drie fysieke winkels in de Randstad, verkoopt nog altijd honderden vapes online.

Om te controleren of ze ook daadwerkelijk leveren, bestellen we twee wegwerpvapes à 7 euro per stuk in de smaken Banana Ice en Skittles. Een leeftijdscontrole is makkelijk te omzeilen door met één klik aan te geven dat je 18 jaar of ouder bent. De bezorgbelofte van de site maken ze waar: de vapes vallen de volgende dag op de deurmat.

162 verschillende vapes via WhatsApp

Ook via sociale media is het vinden van een verkoper heel makkelijk. Op Instagram, Snapchat, Facebook en Telegram zijn vele verkopers actief. We spreken er een aan op het laatstgenoemde platform en krijgen binnen een uur een 06-nummer terug: WhatsApp vindt de verkoper uit Brabant handiger. Via die route krijgen we al snel een enorme lijst opgestuurd met 162 (!) verschillende vapes die we kunnen bestellen. Hij stuurt nog wat extra foto's mee ter bewijs dat hij een betrouwbare handelaar is.

We besluiten voor een wegwerpvape met 5000 hijsjes te gaan in de smaak gummybeer. Er wordt niet gevraagd hoe oud we zijn, dat interesseert de verkoper niets. 'We versturen het vanavond, komt goed maat', klinkt de reactie. Ook deze verkoper houdt zich aan zijn woord: de volgende dag ligt het pakketje op de deurmat.

Bij een Tsjechische verkoopsite die volledig op de Nederlandse consument is gericht, gaat het allemaal wat langzamer. Niet het bestelproces - we hadden binnen een paar minuten een wegwerpvape met tompoucesmaak en nicotine besteld - maar de verzending liet even op zich wachten. Na drie werkdagen werd de vape door een koeriersdienst afgeleverd.

Er zijn buiten deze drie verkooppunten nog veel meer bestelmogelijkheden online. Zo stelden we als consument aan 15 websites de vraag of er ondanks het verkoopverbod nog wel geleverd kon worden in Nederland en slechts één keer was het antwoord nee. Maar meestal hoorden we: 'Het is momenteel gewoon nog mogelijk om je gewenste producten via ons te bestellen.'

Alle online verkopers strafbaar

Een andere webshop schreef terug dat de wet, die sinds 1 juli van kracht is, 'pas volgend jaar ingaat, dus je kunt gewoon nog bestellen'. Een derde zei te blijven leveren 'zolang de rechtszaak tegen het verbod nog loopt. De bestelling zal gewoon worden verwerkt zoals normaal'. Er is inderdaad een rechtszaak aangespannen door branchevereniging Esigbond tegen de Nederlandse staat om het verkoopverbod ongedaan te maken. Maar in de tussentijd geldt het verbod wel en zijn alle online verkopers van vapes op dit moment strafbaar, zoals ook demissionair staatssecretaris Van Ooijen vorige week benadrukte.

We leggen onze bevindingen aan verschillende experts voor, maar niemand is verbaasd dat de vapes nog online verkrijgbaar zijn. Zo noemt Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit, het verbod 'symboolwetgeving'. "Het is een verbod waar op papier een sanctie aan vast is geplakt. Maar de handhaving van dit verbod is gewoon een probleem. Het is veel te veel om te controleren en in het geval van een buitenlands bedrijf is het zelfs onmogelijk om het te beboeten. Daarom is het een symbolische regel, en dat weet de staatssecretaris ook."

'Heel erg kwalijk'

Ook arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbos Instituut zegt na het horen van onze bestellingen dat we op dit moment 'niets opschieten' met het online verkoopverbod. "Het verbod, dat ruim drie maanden geleden inging, is er niet voor niets. Dat het nu nog altijd zo makkelijk is om vapes online te bestellen, vinden wij heel erg kwalijk. Het is bedoeld om de jeugd te beschermen. Dat dat nu niet gebeurt, is verschrikkelijk."

Wat is een vape?

Een vape, ook wel een e-sigaret genoemd, is een klein apparaatje dat een vloeistof verhit. Die vloeistof bevat meestal nicotine, propyleenglycol, plantaardige glycerine en smaakstoffen. Bij vapen wordt, in tegenstelling tot het roken van sigaretten, geen tabak verbrand.

De meeste vapes bevatten nicotinezouten, deze zouten worden toegevoegd voor een minder scherpe smaak in de keel en om de nicotine makkelijker opneembaar te maken in het lichaam. Door het verhitten wordt de vloeistof in de vape omgezet in damp. Die wordt door de gebruiker direct ingeademd.

Er zijn navulbare vapes, maar op dit moment zijn vooral wegwerpvapes populair: dit is een e-sigaret die vooraf al is opgeladen en daarnaast al gevuld is met 2 ml vloeistof. De wegwerpvape is te koop voor zo'n 5 tot 8 euro per stuk. Elke vape is anders, maar veel vapes zijn na ongeveer 600 hijsjes op en komen daarna in de prullenbak terecht.

Kamerlid Mohammed Mohandis (PvdA/GroenLinks) diende vorig jaar al een motie in om de handhaving op de verkoop van vapes online en in de winkel te intensiveren, omdat de leeftijdscontrole 'zwaar ondermaats' was. Hij stelt nu, na het horen van onze bevindingen, dat de staatssecretaris 'echt een steviger tandje bij moet zetten om dit maatschappelijke probleem te tackelen'. "Er wordt hier te lichtzinnig mee omgegaan. De schade aan jongeren is niet te overzien als we niet snel verder ingrijpen. Dit online verkoopverbod is nu dus alleen op papier werkelijkheid. Je kunt geen maatregel opleggen die vervolgens niet werkt."

Mohandis stelt dat de capaciteit bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die moet handhaven, hierin 'cruciaal is'. "Maar er moet meer veranderen. Ook het sexy en leuke imago van de vape moet veranderen. Het moet gelijkgesteld worden aan de sigaret, qua uiterlijk en qua prijs."

'Neem je verantwoordelijkheid'

Arts-epidemioloog Croes neemt het ook de verkopers kwalijk. "Ze overtreden willens en wetens de regels. Dat moet je de webshops aanrekenen, zeker de Nederlandse. Zij hebben zich aan het verbod te houden, of ze nou een boete opgelegd krijgen door de NVWA of niet. Neem als webshop je verantwoordelijkheid."

Toch stelt hoogleraar Buijsen dat het verbod, ondanks dat het symbolisch is, wel effect kán hebben. "Je geeft als overheid dan een signaal af dat je dit niet wil hebben. Sommige ondernemers zullen dan afwegen wat de pakkans is en mogelijk stoppen, of sommige kopers zullen niet meer online durven kopen. Het is daarom altijd beter dan helemaal niets doen."

De 19-jarige Tieme belandde vorig jaar in het ziekenhuis na veelvuldig vapen. Hij deed vorige week zijn verhaal aan RTL Nieuws, om anderen te waarschuwen. Hoe hij zo ziek werd, vertelt hij in onderstaande video.

De redactie van RTL Nieuws doet verder onderzoek naar vapen. Wil jij je verhaal met ons delen? Laat het dan weten via Karlijn.Houterman@rtl.nl

Reactie Van Ooijen en NVWA

Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen laat in een reactie aan RTL Nieuws weten dat het 'stuitend en onacceptabel is dat bedrijven het verbod op de online verkoop en de leeftijdsgrens moedwillig naast zich neerleggen. De Tweede Kamer stemt niet voor niets in met zo'n verbod. Het gaat hier om de gezondheid van kinderen en jongeren."

"Deze opportunistische bedrijven willen blijkbaar over de rug van deze kinderen geld verdienen. Ik laat het hier uiteraard niet bij zitten. De handhaving door de NVWA loopt en zij zullen nu nog meer de mouwen opstropen."

Het is sinds 1 juli verboden om online, via websites of sociale media, vapes te verkopen aan consumenten in Nederland. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet toezicht houden op dit verbod. Bij een overtreding kan er een waarschuwing, boete of andere maatregel opgelegd worden. Boetes kunnen bij herhaalde overtredingen oplopen tot 9000 euro bij bedrijven met meer dan 50 werknemers, en tot 4500 euro bij bedrijven met minder dan 50 werknemers. 

Een woordvoerder van de NVWA geeft aan dat er wordt 'ingezet op de aanpak van e-sigaretten en het online verkoopverbod'. Dit doen zij onder meer na meldingen. Dit jaar werd er 42 keer melding gedaan over het verkopen van tabaksproducten of e-sigaretten online, telefonisch of per postorder. Vorig jaar waren dat er 17, het jaar daarvoor 36.

Of en hoe vaak de NVWA na een melding of inspectie een boete of andere sanctie heeft opgelegd aan online verkopers sinds het verkoopverbod, kon de NVWA niet aangeven. Later dit jaar worden daar cijfers over gepubliceerd.