Tot 1,2 miljoen huishoudens in financiële nood als energie duur blijft
Als de energie- en brandstofprijzen zo hoog blijven als ze nu zijn (of nog verder stijgen) komen 1,2 miljoen huishoudens in financiële problemen. Dat komt neer op 15 procent van alle huishoudens. Ongeveer een kwart van hen heeft maar voor drie maanden spaargeld, blijkt uit een stresstest van het Centraal Planbureau (CPB).
In dit onderzoek analyseerde het onafhankelijke instituut, dat het kabinet adviseert op economisch gebied, welke huishoudens niet genoeg inkomen hebben om hun vaste lasten te betalen als de energieprijzen hoog blijven.
Donker scenario
In het donkere scenario van het CPB wordt uitgegaan van energieprijzen die tot eind 2023 zeven keer zo hoog liggen als in januari van 2021. In het basisscenario wordt uitgegaan van drie keer zo hoge prijzen als begin vorig jaar. Toen hadden al 500.000 huishoudens een probleem bij het betalen van de rekening.
Op dit moment zitten we ongeveer tussen de twee scenario's in, ziet het CPB. In mei waren de prijzen ongeveer vijf keer zo hoog als begin 2021.
Welke mensen krijgen hier nu het meeste last van? Dat is niet heel verrassend: huishoudens met een laag inkomen. Uit deze groep komt 84 procent in de problemen in het donkere scenario. In de groep lage tot middeninkomens gaat om een kwart.
In het donkere scenario komen huishoudens in doorsnee 130 euro tekort aan het eind van de maand. Dat betekent dat de helft van de huishoudens nog meer dan 130 euro tekort komt, en de andere helft minder dan 130 euro.
Geen nieuwe kleren
Het gaat dan niet om geld dat ze niet meer kunnen uitgeven aan bier in het café of een vakantie, maar om het uitstellen van onderhoud aan het huis of het kopen van nieuwe kleren.
Het uitstellen van die uitgaven is niet lang vol te houden, en dus moeten huishoudens hun spaargeld aanspreken. Dat is lang niet voor iedereen mogelijk, want niet ieder huishouden heeft een even grote buffer. 350.000 huishoudens hebben maximaal drie maanden spaargeld, constateert het CPB.
Spaargeld gaat eraan
Nog eens 200.000 huishoudens kunnen maar maximaal een jaar interen op hun spaargeld. Ruim de helft van de huishoudens die in de problemen komt, heeft op zich genoeg buffer om het wat langer uit te zingen.
Zijn er oplossingen om te voorkomen dat zo'n grote groep Nederlanders in de armoede komt? Slecht nieuws: op korte termijn niet echt. Een mogelijkheid is om huizen beter te isoleren voor een lagere energierekening, maar dat kost veel tijd.
Druk op kabinet
Dus wordt de druk op het kabinet groter om toch snel met extra koopkrachtmaatregelen te komen, constateert Roel Schreinemachers, politiek verslaggever. "Tot nu toe zegt het kabinet steeds daarmee te wachten tot augustus, als de laatste hand wordt gelegd aan de begroting voor volgend jaar. Maar de vraag is of dat snel genoeg is, als je ziet hoeveel huishoudens al na een paar maanden hoge prijzen in de problemen komen."
Andere dilemma's: is er op korte termijn niet meer nodig om te voorkomen dat grote groepen mensen in de problemen komen? Of de 3 miljard euro die het kabinet heeft gereserveerd voor koopkrachtondersteuning in 2023 voldoende is, is ook allerminst zeker.
"Als de energieprijzen lang hoog blijven of nog verder stijgen is drastisch ingrijpen onontkoombaar om te voorkomen dat veel huishoudens de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen", verwacht Schreinemachers.
Als het aan het CPB ligt, verlaagt het kabinet niet opnieuw de belastingen op energie. Dat heeft maar weinig nut. De verlaging is namelijk te beperkt om echt iets van de financiële problemen bij de kwetsbare groep op te lossen.
Bovendien profiteren alle huishoudens van zo’n maatregel, ook de grote groep die genoeg inkomen en/of spaargeld heeft om de hogere prijzen te betalen. En dat is zonde van belastinginkomsten die de overheid misloopt.
Structureel probleem
Het effect van dit soort maatregelen is bovendien snel uitgewerkt, terwijl de kwetsbaarheid van de groep huishoudens in de gevarenzone een structureel probleem is. Het gaat om huishoudens die bijvoorbeeld ook in de problemen kwamen door de coronacrisis. De overheid kan dit oplossen door te zorgen dat hun inkomen omhoog gaat, maar dat is een politieke kwestie, geeft het CPB aan.
Een optie zou zijn om het minimumloon te verhogen. Een andere optie is om gezinnen met weinig of geen inkomen hetzelfde belastingvoordeel te geven als werkenden met een hoger inkomen. Dat houdt in dat zij dit voordeel als geldbedrag op hun bankrekening krijgen overgemaakt. Dit wordt het 'verzilveren' van de heffingskortingen genoemd.
In politiek Den Haag zijn beide ideeën omstreden, lang niet iedere partij is hier fan van.