Brexit: de vier scenario's op weg naar de deadline

Het Verenigd Koninkrijk verlaat vrijdag 29 maart 2019 om 11 uur 's avonds de Europese Unie. Om een nette uittrede te garanderen, wordt er een politieke verklaring over de toekomst opgesteld en moeten de EU en het VK drie scheidingsafspraken maken:

• Hoeveel geld is het Verenigd Koninkrijk de EU schuldig?

• Hoe wordt de grens met Ierland en Noord-Ierland geregeld?

• Wat gebeurt er met EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en met VK-burgers in de EU?

Over al die zaken moeten de onderhandelaars op tijd een overeenkomst bereiken. Daar is haast bij: als er een deal is moeten het Europese en het Britse parlement zich er nog over uitspreken. De gedroomde deadline lag eigenlijk in september of oktober. De hoop is nu dat op een ingelaste top in november de laatste obstakels weggenomen kunnen worden. Maar dan moet er wel voortgang worden geboekt in oktober. 

"Als Theresa May en de EU wel een overeenkomst bereiken, maar het Britse parlement gaat daar niet mee akkoord, dan komen we in een politieke impasse terecht", zegt brexitdeskundige Rem Korteweg van instituut Clingendael.

Zo'n impasse zou rampzalige gevolgen kunnen hebben. Bij brexit geldt alles of niets: de onderhandelende partijen zullen niet aan 'een beetje brexit' doen. In principe is de afspraak dat áls de uittredingsovereenkomst gesloten wordt, er een transitieperiode van 21 maanden start.

Het Verenigd Koninkrijk blijft dan de facto nog lid van de Europese Unie, er zal weinig veranderen als het gaat om regelgeving. De Britten mogen niet meer meestemmen, maar er is tijd om af te spreken hoe de toekomstige (economische) relatie tussen de EU en het VK wordt vormgegeven.

Als de onderhandelaars niet op tijd een uittredingsovereenkomst weten te sluiten, is ook de transitieperiode van de baan. Dan worden er helemaal geen afspraken gemaakt en zal het Verenigd Koninkrijk van 29 op 30 maart 'uit de EU storten'.

Vier scenario's: 

Scenario 1: Uit de EU storten, pond crasht

Als de onderhandelingen stuklopen en de Britten verlaten de EU zonder uittredingsakkoord, is er weinig duidelijk over handelsregels en douaneprocessen. "Bedrijven zijn daar totaal niet op voorbereid", zegt Korteweg. "De Britten zeggen: dan verhongeren we, 40 procent van ons eten wordt geïmporteerd."

Hoe het dan verder moet met de EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en vice versa is ook onduidelijk. Het is ook onbekend wat er gebeurt met de handel in complexere producten zoals medicijnen, maar ook niet hoe het zit met intellectueel eigendom. Dat is nu Europees geregeld en Britse toezichthouders moeten Europese taken dan onmiddellijk overnemen.

Er zal grote vertraging optreden bij de grensposten, de uitwisseling van gegevens over criminelen en paspoorten staat op de tocht. Mogelijk is er (tijdelijk) geen vliegverkeer mogelijk. De pond zal crashen.

"Wat belangrijk is, is dat er dan teruggevallen wordt op de regels van de Wereldhandelsorganisatie", zegt Korteweg. "Dan worden alle producten in één klap veel duurder."

Productie- en transportketen verstoord

Dat komt omdat er binnen de WHO het 'Most Favored Nation'- principe geldt, waarbij een land een standaardtarief hanteert voor alle andere landen als er geen handelsovereenkomst is die die tarieven wegneemt. "We kunnen als Europese Unie dan niet anders dan tarieven hanteren op Britse goederen", zegt hij. Een roos zou zomaar 12 tot 18 procent duurder kunnen worden, de prijs voor auto-onderdelen stijgt met 10 procent.

Korteweg stipt aan dat de onderhandelaars aan beide kanten de spanning opvoeren nu de deadline nadert. "De Britten willen geen concessies doen, want ze hopen dat - hoe dichterbij een 'no deal' komt - de EU concessies zal doen. Maar de EU doet hetzelfde, want daar willen ze dat de Britten concessies doen. Niemand wil een 'no deal', maar als niemand met de ogen knippert kan dat in theorie toch gebeuren."

Scenario 2: Een tweede referendum

Binnen de Labour-partij gaan stemmen op om het volk te laten stemmen over wat een brexit in moet gaan houden. Maar er is dan ook nog een - kleine - kans om de brexit terug te draaien. "Dat zou voor 29 maart moeten gebeuren", zegt Korteweg. "Voor de juridische guillotine valt en het uittredingsproces een feit is. Daarna kom je er ook niet meer zomaar terug in."

Het meest waarschijnlijke scenario hier zou zijn dat er dan in december een stemming in het parlement zou komen over een uittredingsvoorstel, die May dan verliest. Een politieke crisis breekt uit en May verliest haar meerderheid.

Dan moeten er wel verkiezingen komen die door Labour gewonnen worden en moet een tweede referendum erdoor komen. Als de 27 lidstaten van de Europese Unie het dan unaniem zouden willen en het Britse parlement ook, kan de klok stop worden gezet.

Scenario 3: Toch een deal, maar onzekerheid blijft

Als de onderhandelaars voor 29 maart een definitief akkoord bereiken over de uittrede, ontspant alles. "Het is een mijlpaal", zegt Korteweg. "Je kan op meerdere manieren een trap af: ongecontroleerd en gecontroleerd. In beide gevallen kom je beneden, maar in de ene variant lig je in de kreukels en in in de andere variant sta je nog op twee benen", vergelijkt hij.

Of de daaropvolgende transitieperiode lang genoeg is om een akkoord te bereiken over de toekomstige economische relatie moet nog maar blijken: gemiddeld duurt het uitonderhandelen van zo’n handelsakkoord tussen de vijf en zeven jaar.

'Onderhandelingen moeten naar climax'

"Waarschijnlijk moet die periode verlengd worden, maar dat kunnen de Britten politiek gezien niet maken. Zij hebben in die hele periode niets te zeggen over nieuwe EU-regels", merkt Korteweg op. Maar dat is van latere zorg: eerst moet de uittreding geregeld zijn.

Hij noemt het Verenigd Koninkrijk 'het land van Shakespeare, van retoriek, van Boris Johnson'. "De Britten houden van politiek theater en er moet echt een gevoel van crisis zijn voor ze over de brug komen", denkt hij. "Het moet naar een climax, ze moeten het idee hebben dat ze hard hebben gevochten, voordat ze concessies zullen doen."

Korteweg noemt dit het meest realistische scenario. De Britten doen concessies, waarna May in de problemen komt maar kan blijven zitten. Er wordt een vage politieke verklaring opgesteld die context biedt voor de toekomstige economische relatie. "Hoe vager de verklaring, hoe kleiner de kans op een 'no deal'-variant", zegt Korteweg. "Maar des te groter de kans dat daarna de pleuris uitbreekt."

Op 29 maart volgt dan de uittrede, op 30 maart krijgt May van haar partij een motie van wantrouwen aan de broek en beginnen de Britten - uiteindelijk - met een nieuwe leider aan de onderhandelingen in de transitieperiode. "En dan begint de poppenkast opnieuw, al heb je meer tijd voor goede afspraken."

Scenario 4: Soepele brexit

Er is nog een vierde scenario. "Dat is dat wij het allemaal verkeerd hebben, dat er in binnenkort toch een goede deal ligt, die vervolgens door de parlementen goedgekeurd wordt, waarna we verder kunnen. Dat het zo makkelijk gaat lijkt me echter zeer onwaarschijnlijk", zegt Korteweg.

In dat scenario zouden de EU en May het met elkaar eens worden over de uittrede en wordt er een heldere politieke verklaring opgesteld voor de toekomstige (handels)relatie. Dan zou er ook al meer duidelijkheid zijn over de toekomstige handelsbetrekkingen. Vanaf dat moment gaat het Verenigd Koninkrijk met de EU verder om tafel en is het goed mogelijk om in die transitieperiode veel te bereiken.

Welk scenario het ook wordt: voorlopig zijn we nog niet klaar met de brexit.