Geld toe krijgen bij het kopen van olie: zo werkt dat

Laten we beginnen bij het begin: er zijn meerdere 'olieprijzen'. Die waar het nu om gaat is de prijs voor een vat van 159 liter West Texas Intermediate, ruwe olie uit de Verenigde Staten. De prijs stond gisteren op het laagste punt op -37 dollar. Wie een vat afnam, kreeg dus betaald.

Voor wie alleen maar wil weten hoe het zit met de prijs aan de pomp: die vraag beantwoorden we onderaan.

Kan je nu aankloppen met een leeg vat, het volgieten en 37 dollar incasseren?

Niet echt. Of eigenlijk echt niet. In de oliehandel koop je een future-contract, om olie af te nemen die op een bepaald moment, bijvoorbeeld in mei, wordt geleverd. Die contracten lopen vandaag af. Zo'n contract bestaat uit minimaal 1000 vaten, maar meestal uit miljoenen.

Die levering vindt plaats in Cushing, Oklahoma, waar oliepijpleidingen uit het hele land samenkomen. Daar wordt de olie in enorme tanks opgeslagen.

"Het is een spel van de grote jongens", zegt oliemarkt-adviseur Robbert Marneffe van ICC Consultants. Hij legt uit hoe het in zijn werk gaat.

Als oliekoper moet je een deel van zo'n tank huren om de olie in op te slaan, voor je je 'vaten' kunt ontvangen. De olie komt dus niet in fysieke vaten, maar zit in die enorme tanks. Vervolgens moet er ruimte in een pijpleiding gehuurd worden om het te transporteren naar de kust, om het daarna over te gieten in een VLCC (olietanker) die je ook weer huurt.

Omdat die nu schaars zijn, kost het erg veel geld om er een te huren. Die moet dan nog naar Nederland varen, waarna je in Rotterdam tankruimte huurt. Even een vaatje volgieten en in de achtertuin zetten kan dus niet.

Waarom doet de olieprijs juist nu zo raar?

Er wordt veel te veel olie aangeboden. Ondertussen is door de coronacrisis de vraag naar 'geraffineerde producten', dus olie die is omgezet in benzine, diesel of kerosine, extreem laag. Vliegtuigen vliegen veel minder, auto's staan stil voor de deur, transportstromen liggen stil.

Er is dus veel meer olie dan er nodig is. Al die tanks, oliepijpleidingen en transportschepen zitten ramvol. En de transportschepen of olietankers die nog leeg zijn, zijn veel en veel duurder om te huren.

In de VS worden ruim 12 miljoen vaten per dag geproduceerd. Al die olie kan vrijwel nergens heen de komende maand; de opslagen zitten vol.

Daarnaast is er nog een probleem: er wordt een olieprijzenoorlog uitgevochten. Daarover later meer.

Waarom willen mensen van hun olie af?

Het kopen en verkopen van olie loopt gesmeerd als er overal voldoende capaciteit is in opslag en oliepijpleidingen, vervolgt Marneffe. Het systeem van olie kopen voor een later tijdstip, werkt speculatie in de hand. En dat is normaal niet zo'n probleem, maar maakt het nu lastig. 

"Mensen denken nu: als ik geen huurcontract heb voor een tank in Cushing in mei om die olie op te slaan waar ik wél een koopcontract voor heb, dan heb ik een gigantisch probleem", legt Marneffe uit. Die olie wordt namelijk sowieso daar geleverd, en je moet het wel ergens kunnen opslaan. "Veel partijen willen alleen maar beleggen in olie en daar winst op maken, en geen fysieke olie hebben."

Ze hebben dus wel een contract voor de levering van miljoenen vaten olie, maar willen die olie niet hebben. In normale tijden verkoop je dat contract dan weer door, en sluit je een contract voor een later moment. "Maar als niemand het wil overnemen, en iedereen van de olie af wil en er geen kopers zijn in de markt, dan wordt het link."

Waarom wordt de prijs dan negatief?

Beleggers willen zo graag van de olie af, dat ze bereid zijn om te betalen als iemand het maar overneemt. Dat is voordelig voor wie er nog ruimte heeft om nieuwe olie op te slaan. Zij krijgen dan niet alleen de olie, maar krijgen er ook geld op toe om het over te nemen.

Het verlies voor de verkoper kan flink oplopen. Beleggers die eerder deze maand een oliecontract voor bijvoorbeeld 15 dollar per vat afsloten, balen. "Nu staat die prijs op -37 dollar. Dat is een verschil van 50 dollar per vat, puur om van de olie af te komen."

Doe dat keer duizenden of miljoenen vaten, dan heb je een idee van de schade.

Is het niet slimmer om gewoon even te stoppen met olie oppompen?

Ja, dat zou je denken hé. Maar zo makkelijk gaat dat niet. Ten eerste is het lastig om zomaar even te stoppen.

"De oliebedrijven hebben allemaal leningen bij banken die terugbetaald moeten worden. Als je de olieproductie omlaag schroeft of zelfs stillegt, kunnen ze niet meer aan hun betaalverplichtingen voldoen", vertelt Marneffe.

Normaal ligt de breakeven-prijs, het punt waar een bedrijf geen verlies maakt op het productieproces, rond de 30 dollar voor Amerikaanse schalie-olie-producenten, stelt Marneffe. "Dan is het nu dus niet rendabel om olie op te pompen, maar je hebt in ieder geval een cash flow. Als je productiesites volledig stil legt en je stuurt personeel naar huis, heb je niets meer en ga je failliet."

Het is dus simpel: bedrijven moeten door, of gaan kapot. "Het is een vicieuze cirkel. Doorgaan levert niets op, maar stoppen nog minder. Het systeem piept en kraakt", zegt Marneffe.

Hoe zit het met die olieprijzenoorlog?

Sinds begin dit jaar zijn Saoedie-Arabië en Rusland een prijzenoorlog begonnen. Door veel olie op te pompen, gaat de prijs omlaag. Voor beide landen heeft dat grote gevolgen voor de staatskas, het openschroeven van de oliekraan was dus een poging de ander kapot te concurreren 

"Dat hebben ze al eerder geprobeerd, maar toen was er erg veel geld beschikbaar voor de schalieolieindustrie", zegt Marneffe. Tegelijkertijd moet je je ook afvragen hoe efficiënt die Amerikaanse olie is. "Saoedi-Arabië kan voor 5 dollar per vat olie uit de grond halen, Rusland doet het ook onder de 10 dollar. In de VS kost dat zeker 25 dollar."

Een prettige bijkomstigheid van de prijzenoorlog was het dwarsbomen van het de Amerikaanse olie-industrie. Dat was al langer een doorn in het oog van Rusland, Saoedi-Arabië en andere olielanden. "Dus zij hebben de pompen vol open gezet en zijn veel meer gaan produceren om de Amerikaanse industrie de nek om te draaien."

Dat doe je dus door veel meer olie op de markt te brengen, waardoor de markt verzadigd raakt en de prijs keldert. Het laten kelderen van de marktprijs is niet het doel: de 'aanvallers' hebben een lagere kostprijs en bieden hun olie steeds net iets goedkoper aan, waardoor ze aantrekkelijker zijn dan de Amerikanen en hen uit de markt weten te drukken.

Dat lijkt nu behoorlijk uit de hand te lopen. "Als je dat doet op het moment dat er een wereldwijde pandemie is en de vraag om olieproducten wegvalt, dan krijg je overaanbod en een vraagschok en dan schiet je jezelf in de voet", zegt Marneffe.

Daarmee bedoelt hij dat er nu veel te veel olie is, terwijl er door de coronacrisis minder vraag is. Dat is niet alleen nadelig voor de industrie in de Verenigde Staten, maar ook in de landen die de oorlog begonnen. Daarom hebben de OPEC-landen en Rusland nu ook afspraken gemaakt om de productie omlaag te brengen en op die manier de prijs te stutten.

Hoe gaat het nu verder?

Dat is van twee factoren afhankelijk: hoe snel de markt zorgt voor een verlaging van de productie en wanneer de economie weer gaat draaien. Als er namelijk weer meer olieproducten nodig zijn, zal de productie minder omlaag hoeven.

Het contract voor mei heeft nu dus een negatieve prijs. En ook voor juni zullen de tanks in de VS tot de nok toe gevuld zijn. Maar langzaam maar zeker gaat de productie wel omlaag in de VS, dus in de loop van de zomer zal de prijs normaler worden, is de verwachting.

Raffinaderijen zijn minder olie gaan inkopen. Die verdienen momenteel bijna niets meer bij het produceren van diesel (voor wegverkeer) en kerosine (voor vliegtuigen), omdat daar amper vraag naar is. "Het aanbod neemt af, maar de vraag naar producten nog meer. De raffinaderijen zullen op enig moment de productie nog verder moeten terugdraaien. Dan wachten ze tot de prijs weer stijgt", verwacht Marneffe.

Krijg je straks bij het tanken ook geld toe?

Nee. De prijs van benzine aan de pomp - nu gemiddeld 1,577 per liter, bestaat uit vier verschillende factoren.

• BTW: 17 procent
• Accijns: 45 procent
• Marge: 10 procent
• Productie: 28 procent.

Die productiekosten worden bepaald door de inkoopprijs van olie, plus alle kosten om de ruwe olie tot brandstof om te vormen. Als de olieprijs daalt, zoals nu, is dat het onderdeel van de prijs waar de daling zit. Dan gaat het dus amper om een derde van de totaalprijs.

"Benzineprijzen gaan wel mee omhoog en omlaag met de olieprijs, maar benzineprijzen zullen nooit onder een bepaald niveau zakken. Dan stoppen de raffinaderijen namelijk met aanbieden tot de prijs weer stijgt", zegt Marneffe. "Maar als consument zou ik zeker de tank volgooien als je denkt dat de bodem in zicht is."

Aan een vat ruwe olie in de achtertuin heb je ook niets als consument, dat staat alleen maar in de weg.