Ruttes rem: zo kan Nederland subsidies aan andere landen stopzetten
De belangrijkste afspraak uit het Europese akkoord over het coronaherstelfonds is dat landen moeten hervormen als zij miljarden aan subsidie krijgen vanwege de crisis. Doen ze dit niet, dan kan de subsidie worden stopgezet. Hoe werkt deze 'noodrem'?
Het akkoord over de Europese begroting voor de komende jaren en het reddingsfonds is volgens premier Mark Rutte een 'goed pakket'. De Nederlandse belangen zijn 'geborgd', aldus de premier. "Het duurde even maar ik ben blij dat het gelukt is", zei hij na 90 uur vergaderen in Brussel.
Hij gaf toe dat het af en toe wel eens een met de vuist op tafel is geslagen, maar 'we zijn allemaal professionals die tegen een stootje kunnen'. Als je zo lang vergadert met elkaar, hoort irritatie er ook bij, aldus Rutte.
Eis van Nederland
De Nederlandse eisen hebben ongetwijfeld bijgedragen aan die irritaties. Rutte wilde dat de coronahulp geen subsidie zou worden. En zo wel, dan moesten er in ieder geval strenge eisen aan verbonden worden.
Het eerste doel is niet gehaald, het tweede wel. Van de 750 miljard euro aan noodsteun voor landen die zwaar zijn getroffen door het coronavirus, zal 390 miljard euro via verschillende potjes als subsidie worden verstrekt. 360 miljard euro wordt in de vorm van leningen gegeven. Een lidstaat mag maximaal 6,8 procent van het bruto nationaal inkomen lenen.
Hoe harder geraakt, hoe meer steun
In het herstelfonds zit 312,5 miljard aan subsidies, 70 procent daarvan wordt in de jaren 2021 en 2022 toegekend. De resterende 93,75 miljard wordt in 2023 verdeeld.
Hoeveel subsidie een land krijgt, wordt voor de eerste twee jaar bepaald aan de hand van het inkomen per hoofd van de bevolking en de werkloosheid. Voor 2023 wordt niet meer gekeken naar de werkloosheid, maar naar de krimp van de economie van een land in 2020. Op die manier wordt de hulp eerlijk verdeeld, is de gedachte.
Lidstaten staan garant
De Europese Commissie gaat het geld lenen, vanaf nu tot en met eind 2026. De Commissie doet dit namens de lidstaten, die dus garant staan. Als de Commissie het geld niet kan terugbetalen, draaien belastingbetalers van de lidstaten ervoor op.
Omdat Nederland minder zwaar getroffen is door de coronacrisis, is de hulp die Nederland kan vragen lager dan het bedrag waar Nederland voor garant staat. Nederland is daarmee een zogeheten nettobetaler.
Huishoudboekje niet op orde
Dat sommige economiën harder zijn geraakt dan andere, komt volgens Rutte en minister van Financiën Wopke Hoekstra ook omdat Zuid-Europese landen hun huishoudboekje al voor de crisis niet op orde hadden.
Nederland wil dus best helpen, maar de landen moeten dan wel hun best doen om een volgende crisis zelf op te vangen. "Dat is in ons en het Europese belang", aldus Rutte.
Herstelplan nodig
Voordat landen steun krijgen, moeten zij een herstelplan indienen bij de Commissie voor de jaren 2021 tot en met 2023. De Commissie beoordeelt de plannen binnen twee maanden na het inleveren. De plannen moeten goed scoren op het gebied van groei, extra banen en veerkracht om uit de crisis te komen. Aandacht voor vergroening en digitalisering zijn ook voorwaarden om groen licht te krijgen.
Vervolgens moeten de 27 lidstaten hun goedkeuring geven, aan de hand van het oordeel van de Commissie. Dat gaat per gekwalificeerde meerderheid, waarbij en 15 van de 27 lidstaten akkoord moeten gaan en landen die samen 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigen. Het doel is om hier binnen vier weken een knoop over door te hakken.
Commissie keurt aanvraag
Of het hele aangevraagde bedrag wordt uitbetaald is afhankelijk van het halen van tussentijdse doelen die zijn afgesproken. Dat gaat in de gaten gehouden worden door de Economische en Financiële Commissie, een adviesorgaan waarin ambtenaren van lidstaten en centrale banken zitten, aangevuld met ambtenaren van de Europese Commissie en de Europese Centrale bank (ECB). Deze commissie controleert of landen de tussentijdse doelen die als voorwaarde aan de steun zijn verbonden wel halen.
En hier komt de handrem van premier Rutte in beeld. Als - in uitzonderlijke situaties - een lidstaat vindt dat een land zich niet aan de voorwaarden houdt, dan kan hij dit aankaarten bij Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad. Die zal dit dan op de agenda zetten voor de volgende Eurotop.
Vetorecht Nederland
Totdat die Eurotop heeft plaatsgevonden, zal de Europese Commissie geen besluit nemen over de miljardensteun en zal er dus niets meer worden overgemaakt. Dat mag pas nadat er door de 27 EU-regeringsleiders 'grondig' over is gediscussieerd en men het met elkaar eens is.
"Uiteindelijk moet er met unanimiteit een besluit vallen in de Europese Raad, dus daarmee kun je die betaling stoppen", legt Rutte uit. Om landen niet te lang te laten 'sudderen' is het de bedoeling om er maximaal drie maanden over te onderhandelen. Rutte houdt wel een slag om de arm: "Als het langer moet duren, duurt het langer."
Vervolgens kijkt de eerder genoemde commissie opnieuw naar de aanvraag. Als Nederland bijvoorbeeld nog niet tevreden is, kan het vraagstuk opnieuw naar de Europese Raad gestuurd worden. In theorie kan een hulpaanvraag zo eindeloos rondgestuurd worden.
Maar dat zal niet gebeuren, verwacht Rutte. Als een land 'onredelijk' is in z'n kritiek, kan de Europese Commissie besluiten om de aanvraag goed te keuren buiten de regeringsleiders om.
Papieren tijger
Rutte verwacht dat Nederland de noodrem niet hoeft te gebruiken. "Mijn doel is niet aan de noodrem trekken, maar te zorgen dat die hervormingen plaatsvinden", zegt hij.
Aan Nederlandse zijde wordt de noodrem vergeleken met het principe van het veto in de Europese Raad. Een land gebruikt niet elke week zijn vetorecht, maar het feit dat die optie bestaat, dwingt landen om naar elkaar te luisteren en afspraken te maken.
