De strafzaak in het fipronilschandaal begint: vier vragen en antwoorden

Omdat de zaak ruim drie jaar geleden speelde, hebben we de belangrijkste gebeurtenissen op een rij gezet.

Hoe kwam de zaak aan het licht?

Eind juli 2017 trof de NVWA in eieren van meerdere pluimveebedrijven fipronil aan, een insecticide. In eerste instantie zag de toezichthouder geen gevaar voor de volksgezondheid. Wel werden een aantal bedrijven stilgelegd en moesten vier pluimveehouders alle eieren terugroepen.

Dat veranderde in de week die erop volgde. Alle stilgelegde bedrijven bleken eerder in juli hun stallen te hebben behandeld tegen bloedluis, door hetzelfde bestrijdingsbedrijf. De NVWA vermoedde dat daarbij fipronil was gebruikt, wat niet is toegestaan in de pluimveehouderij.

Acuut gevaar

Daarom blokkeerde de toezichthouder uit voorzorg nog eens tientallen bedrijven waar dezelfde schoonmaker eerder dat jaar was ingehuurd: leghenbedrijven, opfokbedrijven en broedeibedrijven. Ook werden consumenten gewaarschuwd eieren met bepaalde eiercodes niet te eten, omdat er te veel fipronil in zat. Eén eiercode leverde zelfs acuut gevaar op voor de volksgezondheid.

Uiteindelijk zou in bijna 800 stallen fipronil worden aangetroffen. Een deel van de getroffen bedrijven moest alle kippen ruimen, omdat de stof niet snel genoeg uit de stallen verdween.

Hoe kwam fipronil in de eieren terecht?

De getroffen bedrijven bleken allemaal dezelfde bestrijdingsbedrijven te hebben ingehuurd om hun stallen te ontdoen van bloedluis: Chickfriend en zusterbedrijf Chickclean. Zij gebruikten het reinigingsmiddel Dega-16 om de stallen te ontdoen van het ongedierte.

Zonder dat de kippenboeren het wisten, zat daar ook fipronil in. Fipronil is een insecticide dat onder andere wordt gebruikt als antivlooienmiddel bij huisdieren. Het is niet geschikt voor gebruik op dieren in een voedselketen. Het mag dus ook niet worden gebruikt in kippenstallen, omdat de stof via de kippen in de eieren terechtkomt.

In grote hoeveelheden kan fipronil schadelijk zijn voor je nieren, lever en schildklier.

Wat waren de gevolgen?

Het dierenleed en de economische schade waren aanzienlijk. Ruim drie miljoen kippen moesten worden geruimd in Nederland, miljoenen eieren werden vernietigd. Ook in België speelde het schandaal en daar ging het om vergelijkbare hoeveelheden.

Wageningen Economie Research berekende toentertijd dat bedrijven in de pluimveesector voor zeker 70 miljoen euro schade hebben geleden door het gifschandaal. Kippenboeren die dicht moesten, hun kippen moesten doden en de stallen opnieuw moesten schoonmaken, waren het slechtste af. Maar ook supermarkten leden zo’n 7 miljoen euro schade, vanwege de omzet die ze misliepen

Bedrijfsrisico

Geblokkeerde bedrijven waar de kippen meteen werden gedood en een blokkade gold, leden gemiddeld 203.000 euro schade. Bedrijven die alleen geblokkeerd werden, zijn voor gemiddeld 39.000 euro het schip in gegaan en geblokkeerde bedrijven die de kippen moesten laten ruimen om de fipronilbesmetting te laten verdwijnen zijn gemiddeld 120.000 euro misgelopen.

Voor een schadevergoeding konden boeren geen beroep doen op de overheid, bleek al snel. Volgens het ministerie van Economische Zaken ging het, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de vogelgriep, om een bedrijfsrisico, niet om een bestrijdingsplichtige ziekte.

Wie is schuldig?

Ruim twee weken na de eerste melding hield de opsporingsdienst van de NVWA twee mannen aan. Het ging om Martin van de B. uit Barneveld en Mathijs IJ. uit Nederhemert, de eigenaren van Chickfriend en Chickclean. Zij worden verdacht van het in gevaar brengen van de volksgezondheid en het Openbaar Ministerie heeft besloten ze te vervolgen. Die strafzaak begint vandaag.

Daarnaast hebben ruim honderd pluimveehouders een civiele procedure aangespannen tegen de bedrijven. Zij zijn afgelopen voorjaar in het gelijk gesteld door de rechtbank. Chickfriend en Chickclean moeten hen een schadevergoeding betalen. De hoogte daarvan wordt vastgesteld in een aparte procedure.

Geen schadevergoeding

Op grond van een groot aantal bewijsstukken vindt de rechtbank het aannemelijk dat de eigenaren wisten dat hun reinigingsmiddel Dega-16 fipronil bevatte. De rechtbank ging niet mee in het verweer van Chickfriend en Chickclean dat de NVWA onvoldoende toezicht zou hebben gehouden op het verbod van fipronilgebruik.

Ook krijgen ze de schadevergoeding niet die ze van hun Belgische leverancier hadden geëist. De fipronil is op verzoek van de Nederlandse bedrijven toegevoegd, meent de rechtbank, niet uit eigen beweging door de leverancier.