Handel in verslavende pijnstillers ettert door, ook in Nederland
De verkoop van verslavende pijnstillers zoals oxycodon is al jaren een lucratieve business. Dankzij rechtszaken in de VS komt nu ook meer aan het licht over bedrijven die hieraan verdienen. Ondertussen is het gebruik in Nederland afgevlakt, maar nog lang niet verdwenen. "Het is nog steeds een serieus probleem."
Gisteren trof het internationale adviesbureau McKinsey voor bijna 600 miljoen dollar een schikking met justitie in 47 Amerikaanse staten voor zijn rol in het schandaal rond zeer verslavende pijnstillers met oxycodon.
McKinsey gaf verkoopadvies aan de omstreden medicijnfabrikant Purdue Pharma, de aanjager van de pijnstillercrisis die nog altijd heerst in de Verenigde Staten. Alleen al tussen 1999 en 2018 stierven ruim 232.000 Amerikanen aan een overdosis van voorgeschreven opioïden, morfine-achtige pijnstillers.
'Euforisch gevoel'
Het bewuste middel (OxyContin) waarover McKinsey advies gaf is een langwerkende vorm van oxycodon, legt anesthesioloog Albert Dahan uit. "Net als alle opiaten is het verslavend. Het middel is pijnstillend en geeft een euforisch gevoel. Als je het regelmatig gebruikt, raakt je brein eraan gewend en heb je steeds meer nodig om hetzelfde effect te bereiken."
En daar schuilt het gevaar in: een te hoge dosis zorgt voor een vertraagde ademhaling, met kans op een coma of overlijden.
Dubieuze handel
Hoewel het adviesbureau met de schikking geen schuld bekent, geeft de zaak wel een inkijkje in de dubieuze handel van deze pijnstillers. Uit vrijgekomen documenten blijkt bijvoorbeeld dat McKinsey het advies gaf aan Purdue om zich vooral te richten op de verkoop van lucratieve pillen met hoge doseringen, ontdekte The New York Times.
Dit advies kwam nota bene nadat Purdue zelf schuld had bekend bij het misleiden van artsen en toezichthouders over de risico's van OxyContin. Daarvoor kreeg de fabrikant al in 2007 een boete van ruim 600 miljoen dollar. McKinsey adviseerde Purdue ook om zich te verenigen met andere opioïdenmakers, om een 'strenge behandeling' van toezichthouder FDA te vermijden, blijkt uit de stukken.
Meer dan advies
McKinsey gaf niet alleen advies, maar bemoeide zich via twee partners ook actief met de bedrijfsvoering van Purdue, zegt Phil Weiser, procureur-generaal van de staat Colorado, tegen de Amerikaanse krant. Deze McKinsey-partners werkten volgens hem samen met de steenrijke eigenaren van Purdue, de familie Sackler, en overstemde zelfs besluiten van topmanagers. "Deze McKinsey-partners gedroegen zich bijna als leidinggevenden van het bedrijf", aldus Weiser.
Die gang van zaken ligt in lijn met een nieuw bedrijfsonderdeel van McKinsey, waarbij het bedrijven niet alleen managementsadvies geeft, maar hen ook helpt deze adviezen te implementeren. Juist dat laatste maakt McKinsey meer dan een adviseur, en dus juridisch aansprakelijk. Niet onbelangrijk, aangezien McKinsey de komende maanden nog meer aanklachten in het pijnstillerschandaal kan verwachten.
Purdue, dat in september 2019 het faillissement aanvroeg, en McKinsey staan niet alleen. Eerder werd ook farmareus Johnson & Johnson medeverantwoordelijk gehouden voor de pijnstillercrisis en kreeg het een half miljard boete.
Ook in Nederland
Hoewel bedrijven in Nederland - in tegenstelling tot de VS - geen reclame mogen maken voor geneesmiddelen die uitsluitend op recept verkrijgbaar zijn, steeg het Nederlandse gebruik van zware pijnstillers met oxycodon en fentanyl tot voor kort ieder jaar. Met ernstige verslavingen als gevolg.
De situatie in Amerika opende hier veel ogen, zegt Marcel Bouvy, hoogleraar Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht en onderzoeker naar het gebruik van verslavende pijnstillers in Nederland. "Het was echt een wake-upcall. Tussen 2005 en 2018 nam het aantal nieuwe gebruikers sterk toe, maar inmiddels wordt veel kritischer gekeken naar het voorschrijven van deze zware pijnstillers. Artsen zijn terughoudender."
Laatste cijfers
Openbare apotheken in Nederland verstrekten in 2019 aan 585.000 verschillende mensen minimaal één keer een sterkwerkende opioïde pijnstiller, 6 procent minder dan in 2018 toen het ging om 620.000.
Dat betekende na jaren met een forse toename voor het eerst een daling, blijkt uit de laatste cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen.
Dat betekent niet dat het verkeerde gebruik van verslavende pijnstillers is gestopt. Bouvy: "Tienduizenden mensen slikken nog iedere dag deze pillen, terwijl we weten dat 5 tot 10 procent daarvan blijft gebruiken."
Illegaal gebruik
En dat staat nog los van het illegale gebruik, waarover nog altijd weinig bekend is. Zo lekken pijnstillers weg via ziekenhuizen, verpleeghuizen, groothandels en apotheken en worden de pillen ook geregeld door artsen voorgeschreven aan handlangers.
Bouvy: "We waren op tijd om Amerikaanse toestanden te voorkomen, maar het is nog steeds een serieus probleem in Nederland. Het topje van de ijsberg belandt in verslavingsklinieken, maar daaronder zitten we nog steeds met een grote groep mensen die deze middelen al jaren gebruiken en er moeilijk vanaf te krijgen zijn."