Pensioenfonds ABP stapt uit fossiel: wat zijn de gevolgen?
Na jarenlange druk van de buitenwereld verkoopt pensioenfonds ABP haar aandelen in bedrijven die olie, gas en steenkool winnen. Een 'abrupte u-turn' van het fonds en een 'heel helder signaal' aan de olie-industrie. Zes vragen en antwoorden over de impact van dit besluit.
1. Om maar met de (misschien wel) belangrijkste vraag af te trappen: gaan leraren of ambtenaren dat merken in hun pensioen?
Nee, stelt het grootste pensioenfonds van Nederland. "Dit gaat over 3 procent van het belegd vermogen van APB en wij verwachten dat het geen invloed heeft op rendement en pensioen", zegt Corien Wortmann, bestuursvoorzitter van ABP.
Eind 2020 was het totaal belegd vermogen van ABP 495 miljard euro, waarvan dus zo'n 15 miljard euro werd belegd in bedrijven zoals Shell, ExxonMobil of Gazprom.
"De toekomst moet het uitwijzen", reageert Jacob Schoenmaker, beurscommentator bij RTL Z. De verwachting dat het rendement niet geraakt zal worden, is volgens hem 'discutabel'. "Maar principes mogen iets kosten. Liever een lager bedrag maar wel een gezonde wereld", zegt Schoenmaker.
Klimaatrisiso's = financiële risico's
Op termijn is de stap zelfs goed voor het rendement, zegt Wortmann. Het fonds dat de pensioenen regelt voor ambtenaren en leraren neemt het besluit namelijk vanwege de schade die deze bedrijven aanrichten aan het klimaat.
"Klimaatrisico's zijn ook financiële risico's, dus op termijn verwachten we echt dat dit het beter doet voor onze beleggingsportefeuille", legt Wortmann uit. "Olie- en gasbedrijven gaan simpelweg veel te langzaam."
Fossiel niet nodig voor rendement
Uit een studie van de Groningse hoogleraren Bert Scholtens en Auke Plantinga uit 2018 blijkt dat beleggers geen fossiele bedrijven nodig hebben om een goed rendement te halen.
De twee vergeleken beleggingsportefeuilles mét en zonder fossiele bedrijven erin over de periode 1927 tot en met 2016. De conclusie: het verkopen van olie-, gas- of kolenaandelen had nauwelijks invloed op het rendement.
2. Waarom nu pas, het klimaatprobleem speelt toch al jaren?
Simpel: de druk vanuit de maatschappij op ABP werd te groot. Deelnemers en werkgevers protesteren al jaren tegen het beleggingsbeleid, bijvoorbeeld via Fossielvrij NL. Deze organisatie dreigde afgelopen zomer zelfs met een rechtszaak, als ABP niets zou veranderen.
"Shell verliest een van z'n grote verdedigers."
Die gaat nu op de lange baan, vertelt directeur Liset Meddens (foto rechts). "We zijn ontzettend blij dat ze eindelijk naar ons geluisterd hebben, een geweldige opsteker." Haar organisatie is al sinds 2014 bezig om ABP tot actie te bewegen 'dus het had wel iets eerder gekund'.
De dreiging van de rechtszaak heeft zeker meegespeeld, denkt Mark van Baal. Hij stond jarenlang lijnrecht tegenover ABP als oprichter van Follow This, een activistische aandeelhouder die oliemaatschappijen probeert te dwingen om sneller de uitstoot te verminderen.
Volgens ABP-woordvoerder Jos van Dijk was het fonds al over het besluit na aan het denken toen de rechtszaak werd aangekondigd. Doorslaggevend voor het besluit waren de petities, brieven en acties en de urgentie die uit het meest recente klimaatrapport van het IPCC spreekt, zo zegt Van Dijk.
Hoe dan ook is Van Baal verrast en blij met het nieuws. "Shell verliest een van z'n grote verdedigers", aldus Van Baal. Hij noemt het een hele abrupte u-turn. "Een van z'n grootste vrienden zegt de vriendschap op, zonder publieke waarschuwing vooraf."
Hij is ook kritisch op het pensioenfonds, dat dit besluit veel eerder hadden moeten nemen volgens hem. Maar, 'beter laat dan nog later', aldus Van Baal.
3. Heeft het besluit wel effect, er zijn toch genoeg andere beleggers die wel een aandeel Shell of Gazprom willen, zeker met de huidige gasprijzen?
Die zullen er zeker zijn, verwacht beurscommentator Schoenmaker. "Particuliere beleggers staan in hun handen te wrijven om de aandelen over te nemen, want het geeft een goed rendement."
Toch zal de stap wel 'degelijk effect' hebben, stelt Wortmann. "Wij als beleggers moeten echt bijdragen aan versnelling en dat doen we met deze stap."
Ze krijgt bijval van Van Baal en Meddens. "Dit is een heel heftig signaal aan de olie-industrie: een van de grootste pensioenfondsen in de wereld gelooft er niet meer in dat de industrie kan bijdragen aan het halen van de doelen uit het klimaatakkoord van Parijs", vat Van Baal (foto links) het nieuws nog even in een zin samen.
Dat het grootste pensioenfonds van Europa onder druk van burgers in actie komt, laat zien dat je invloed kunt hebben als burger, vult Meddens aan. "Als het gaat om de klimaatcrisis kijken we vaak naar ons individuele gedrag zoals wat je in de supermarkt koopt." Maar het zijn stappen zoals van ABP die nodig zijn 'om de klimaatdoelen in zicht te houden', aldus Meddens.
Dat vergroot namelijk de druk op andere beleggers die er nog wel inzitten om uit te leggen waarom. Die partijen worden bovendien gedwongen om maximale druk uit te oefenen op de bedrijven om iets te veranderen, legt Van Baal uit. "De kans dat deze aandelen in handen vallen van klimaatontkenners, zoals ABP altijd heeft geroepen, is heel erg klein."
4. Volgen andere pensioenfondsen het voorbeeld van ABP?
Wortmann verwacht van wel, maar daar blijkt vandaag nog weinig van. Van de grote vijf pensioenfondsen is PME al gestopt, zo maakte het begin september bekend.
Het pensioenfonds voor de bouwsector, bpfBOUW, neemt binnenkort een besluit, laat directeur David van As weten. En dat zal ongeveer dezelfde kant opgaan als ABP en PME. "Bouw heeft besloten om bedrijven in de energiesector kritischer te volgen en als ze zich daar niet aan houden, dan stoppen we ermee", aldus Van As.
"Die kunnen we niet de rug toekeren en zeggen zoek het maar uit."
Maar metaalfonds PMT blijft als aandeelhouder in de sector actief, met een belegd vermogen van zo'n 2,5 miljard euro. Het fonds verkocht begin dit jaar wel het belang in ExxonMobil, omdat dit bedrijf 'onvoldoende voortgang' boekt in het nastreven van de klimaatdoelen van Parijs.
Maar de hele sector uitsluiten gaat nog te ver en dat komt ook omdat een groot deel van de achterban van PMT fossiele energie gewoon nog nodig heeft of werkt in deze sector, laat woordvoerder Ria van der Steen weten. "Die kunnen we niet de rug toekeren en zeggen 'zoek het maar uit'."
En ook PFZW, het fonds voor zorgpersoneel, blijft investeren in fossiele brandstoffen, laat een woordvoerder weten aan Het Financieele Dagblad. De twee fondsen gebruiken hetzelfde argument als ABP tot nu toe deed: als aandeelhouder willen ze invloed uitoefenen op het beleid van bedrijven.
Onzin, vinden de criticasters Meddens en Van Baal. "Als zij zulke goede invloed hadden gehad, dan waren die bedrijven allang gestopt met zoeken naar nieuwe fossiele brandstoffen", zegt Meddens.
5. Welke bedrijven gaat het om?
Alle grote jongens uit de gas- en oliewereld staan wel op de lijst die ABP ieder kwartaal publiceert. Een greep:
- Het Russische Gazprom, met een boekwaarde van 65 miljoen
- Het Britse BP, voor 100 miljoen euro
- Het Amerikaanse ExxonMobil, voor 446 miljoen euro
- Ook uit de VS: Chevron voor 411 miljoen euro, Duke Energy (170), ConocoPhillips (166), en Marathon Petroleum (92)
- Het Australische Woodside Petroleum, 82 miljoen
- Het Braziliaanse Petrobras, 331 miljoen
- China Petroleum & Chemical Corp, voor 87 miljoen
- Het Spaanse Repsol à 15 miljoen
- Het Japanse kolenbedrijf Tokai Carbon, 23 miljoen
- Het Russische Lukoil voor 232 miljoen
- Ook uit Rusland: Novatek (124 miljoen) Rosneft (44), Tatneft (30) en Surgutneftegas (24)
- Het Franse Total Energies, goed voor 192 miljoen euro
En ook Shell staat er vanzelfsprekend tussen. Het belang van ABP was eind juni 2021 431 miljoen euro waard. Het bedrijf moest het vertrek van ABP als investeerder uit de media horen, laat een woordvoerder weten.
"We denken dat verkoop van aandelen Shell niet bijdraagt aan een oplossing van dit mondiale probleem", aldus de zuinige reactie. "De realiteit is dat er vanuit de samenleving nog veel vraag is naar fossiele producten en we met elkaar gefaseerd de transitie naar andere energievormen moeten maken."
Dat Shell niet staat te juichen is logisch, want de stap van ABP kan leiden tot een lagere beurskoers, vertelt Jacob Schoenmaker. "Onderzoek laat zien dat als het aantal beleggers afneemt, je dat terugziet in de koers." Daarnaast voelt het bedrijf dit ook wel qua publiciteit. "Imago is ook belangrijk."
6. En wat gaat ABP doen met het geld?
Het fonds zal op zoek gaan naar bedrijven die actief zijn in de energietransitie, vertelt Wortmann. "Er is nog heel veel technologische ontwikkeling nodig om uiteindelijk die transitie mogelijk maken."
Dat zal nog best een ingewikkelde klus worden, verwacht Schoenmaker. "Er is een probleem, want onvoldoende ruimte om duurzaam te investeren, voor alle pensioenfondsen, kijk maar naar de hoge waardering van Tesla."
Het pensioenfonds maakt het zichzelf niet makkelijker in de zoektocht naar rendement. Het ABP wil bedrijven uit de lucht- en scheepvaart, de auto-industrie, maar ook staal- en cementfabrikanten strenger gaan volgen. "We gaan de lat voor de hele portefeuille hoger leggen", aldus Van Dijk.