Diesel bijna net zo duur als benzine: 'Dit gaat pijn doen'
Wie de brandstofprijzen bij tankstations een beetje in de gaten houdt - en dat doet elke automobilist op dit moment - is het vast opgevallen: het prijsverschil tussen een liter diesel en een liter benzine is een stuk kleiner geworden. En dat gaan transportbedrijven voelen in hun portemonnee.
In de afgelopen 10 jaar was het verschil tussen een liter euro95 en diesel altijd ongeveer 30 cent, blijkt uit cijfers van UnitedConsumers. Deze organisatie houdt dagelijks de gemiddelde adviesprijzen voor brandstof bij. Aan de pomp betaal je meestal minder, tenzij je langs de snelweg tankt.
Daar kost een liter benzine inmiddels 2,50 euro. De adviesprijs voor diesel van 2,37 euro ligt daar nog maar 13 cent onder. Ter vergelijking: eind januari kostte een liter diesel nog ruim 30 cent minder dan een liter benzine.
Het kleiner worden van het prijsverschil heeft meerdere oorzaken. Allereerst de oorlog die Rusland begon in Oekraïne en de daaropvolgende sancties van het Westen. De Verenigde Staten kopen geen Russische olie meer, en oliemaatschappijen zoals Shell hebben zichzelf een embargo opgelegd.
Russische olie
En laat nu net Russische zogeheten Urals-olie, die zwaarder van samenstelling is dan bijvoorbeeld Amerikaanse olie, een belangrijke bron voor diesel zijn. Dat valt nu weg.
"Er komt per saldo veel diesel uit Rusland en die stroom staat nu onder druk", vertelt Rico Luman, sectoreconoom transport en mobiliteit bij ING. En dat is niet zomaar op te vangen.
De raffinaderijen hier zijn namelijk ingericht om Russische olie te verwerken en dat kun je niet zomaar ombouwen, vertelt Tim Schoenmakers van de Belangenvereniging Tankstations (BETA). "Een raffinaderij is helemaal ingeregeld op een bepaald product, je kunt er dus niet zomaar een ander ding ingooien."
Niet genoeg diesel
"Wij kunnen binnen de EU niet genoeg diesel maken voor ons verbruik", zegt Marnix Koopmans van de Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie (VNPI). In Europa is veel meer vraag naar diesel dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Naast de transportsector zijn er in Europa ook relatief veel personenauto's die op diesel rijden.
"Uit Rusland komen in normale tijden dagelijks miljoenen liters diesel de EU binnen. En nu dat stuk wegvalt, moeten we wat we tekort komen elders weghalen, uit de VS bijvoorbeeld", zegt Koopmans. "Maar logistiek is dat duurder en de Amerikanen zullen ook wel een hogere prijs vragen dan eerder."
Een andere reden voor de inhaalslag die de dieselprijs maakt ten opzichte van de benzineprijs is dat diesel produceren een moeizamer karwei is. "De olie voor diesel heeft een veel hoger zwavelpercentage, wat met behulp van waterstof eruit verwijderd wordt", legt Koopmans uit.
Hoge gasprijs
Dit proces is een stuk duurder dan eerst, vertelt Koopmans. "De gasprijs is soaring", verklaart hij. Waterstof, nodig om de olie te ontzwavelen, wordt uit gas gehaald. En de energie die nodig is voor het proces is ook duurder.
Hij ziet nog een derde, ietwat technische, oorzaak voor de tekorten en bijbehorende hogere dieselprijzen in Europa. Europese raffinaderijen draaien deels op grondstoffen die de minder ontwikkelde industrie in Rusland niet kan verwerken. "Die lastige producten worden door ons geïmporteerd om er alsnog diesel van te maken", vertelt Koopmans. "Maar die komen nu ook niet."
Accijnsverschil
ABN Amro-econoom Hans van Cleef ziet nog een mogelijke verklaring en die zit hem opmerkelijk genoeg in de belastingdruk. Diesel wordt aan de pomp minder zwaar belast dan benzine: de accijns ligt met 53,6 cent per liter een stuk lager dan de 83,2 cent accijns bij benzine (zie onderstaande grafiek).
De prijs van diesel wordt dus voor een groter deel beïnvloed door wat het kost om een liter te maken. Nu de kosten daarvan flink oplopen en diesel bovendien schaarser is dan gewone benzine, is het logisch dat diesel sneller in prijs stijgt dan benzine.
Transport gaat door
Aan de mix van oorzaken voegt Luman er nog een toe: diesel wordt vooral gebruikt in het zakelijke verkeer. En dat gaat onverminderd door, pandemie of niet, hoge brandstofprijzen of niet. De vraag naar diesel blijft dus hetzelfde, waar steeds meer consumenten op dit moment besluiten om de auto wat vaker te laten staan.
En waar een deel van de leaserijders de diesel al heeft ingeruild voor een elektrische auto, gaat dat voor transportbedrijven (nog) niet, vertelt Luman. En zij zitten dan ook met sterk stijgende kosten, die op termijn zullen doorwerken in de rest van de economie.
Transportbedrijven werken namelijk met zogeheten dieselclausules. Dat is een afspraak tussen de transporteur en de opdrachtgever over de vergoeding die wordt betaald per kilometer. Die prijs wordt telkens na een bepaalde periode pas vastgesteld.
Dit gaat pijn doen
Tot die tijd moeten transportbedrijven de verbruikskosten dus voorschieten. En daarna moeten ze maar afwachten of de vergoeding ook daadwerkelijk alle kosten dekt. "Veelal wordt niet alles met terugwerkende kracht verrekend", legt Luman uit. "Dat hangt ervan af hoe je het hebt afgesproken."
De transportbranche heeft op dit moment wel een sterke onderhandelingspositie vanwege de schaarse capaciteit en het tekort aan chauffeurs, voegt hij toe. "Maar ze kunnen niet elke week de verbruikstarieven aanpasssen, dat gaat dus wel een beetje pijn doen."