Italiaanse rente slaat op hol, ECB belegt noodvergadering

1. Waarom is die rentestijging een probleem?

Als de Italiaanse overheid nu wil lenen is het een stuk duurder uit dan een week geleden. De rente op Italiaanse overheidsobligaties met een looptijd van tien jaar was vorige week namelijk nog 3,4 procent en gisteren was dat al gestegen tot 4,2 procent.

Dat is een forse stijging in een week tijd. En het verschil met de rente in Duitsland, het land dat in de eurozone het goedkoopst kan lenen, is ook nog eens verder opgelopen. Betaalde Italië vorige week nog 2 procent meer dan Duitsland, gisteren was dat al bijna 2,5 procent.

In alle eurolanden zijn de verschillende rentetarieven gestegen. Ook in landen als Spanje, Portugal en Griekenland steeg de rente, maar die van Italië baart het meeste zorgen, aldus Durk Veenstra, RTL Z-beurscommentator.

De staatsschuld ten opzichte van de economie is er groter dan in Spanje en Portugal en de totale schuld van Italië is een stuk groter dan die van Spanje, Portugal en Griekenland.

In de eurozone stegen de renteverschillen tussen Duitsland en landen als Italië en Griekenland tijdens de eurocrisis, die in 2009 begon, ook al. Beleggers vroegen zich af of Griekenland rente en aflossingen nog wel zou kunnen betalen en of ook andere landen daarmee te maken konden krijgen. Dat leidde tot zorgen over het voortbestaan van de euro. Griekenland kon nog worden gered door de andere eurolanden, maar met het veel grotere Italië is dat een stuk lastiger.

2. Waarom wordt er vergaderd?

De rente op staatsobligaties van landen die met de euro betalen stijgt al langere tijd. Maar vooral sinds vorige week gaat het hard. Toen kondigde de ECB aan dat het voor het eerst sinds 2011 de officiële rente gaat verhogen. Dat is om de hoge inflatie te drukken.

De officiële rente die de ECB vaststelt is belangrijk omdat het grote invloed heeft op de rente die overheden, bedrijven en consumenten moeten betalen als ze geld lenen, én op bijvoorbeeld de spaarrente die je krijgt.

3. Welke renteverschil is voor de ECB nog aanvaardbaar?

Het is niet zo makkelijk om te zeggen met welk verschil tussen bijvoorbeeld de Italiaanse en de Duitse rente de ECB nog kan leven, aldus Aline Schuiling, senior econoom eurozone bij ABN Amro. In de markt wordt uitgegaan van een verschil van 2,5 tot 3 procent die nog aanvaardbaar is, zegt zij. Daarbij kijkt de markt naar tot hoe ver de ECB in het verleden het verschil liet oplopen. 

4. Wat kan de ECB doen?

Een van de dingen die de ECB dan doen is nog meer te dreigen met ingrijpen, aldus econoom Bas van Geffen, die zich binnen Rabobank richt op de economie van de eurozone en de ECB. Maar er is al eerder aangekondigd dat er harder wordt ingegrepen, dus het zou een zwaktebod zijn, denkt hij.

Verder kan de ECB meer Italiaanse staatsobligaties opkopen, zegt ABN-econoom Schuiling. Een grotere vraag stuwt de koers van obligaties en een hogere koers betekent een lagere rente.

Meer obligaties opkopen werkt zo: de ECB koopt al een tijd obligaties op van eurolanden. Maar op een bepaald moment, aan het eind van de looptijd, worden die obligaties terugbetaald, net zoals bij een gewone lening. Die euro's gebruikt de ECB ook nu al om weer nieuwe obligaties te kopen. Dat geld kun je straks vooral gaan gebruiken om obligaties te kopen van landen waarvan het renteverschil met Duitsland flink is gestegen, zoals Italië, legt Schuiling uit.

Ook kan de ECB een speciaal opkoopprogramma voor bepaalde landen in het leven roepen, dat is in het verleden ook al gebeurd, zegt zij. Destijds is geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om daar gebruik van te maken. Alleen de aankondiging van die mogelijkheid was toen namelijk al genoeg om de rentes te drukken, aldus Schuiling.

Zo'n opkoopprogramma kan in veel verschillende vormen zijn. De ECB kan zo creatief zijn als het zelf wil, zegt Van Geffen.

5. Is duidelijk wat de ECB gaat doen?

Ten dele. De ECB zegt dat het geld dat binnenkomt als obligaties van bepaalde landen worden afgelost, kan worden gebruikt om nieuwe obligaties te kopen van andere landen, waarvan het renteverschil met Duitsland te veel is opgelopen.

Op dit moment is vooral het renteverschil van Italiaanse obligaties in vergelijking met obligaties uit Duitsland gestegen, aldus Van Geffen. Het ligt volgens hem nu dan ook voor de hand dat de ECB meer obligaties uit Italië gaat kopen.  

Verder zegt de ECB met een nieuw instrument te zullen komen om te voorkomen dat renteverschillen te groot worden. "Ik verwacht hier in juli, of uiterlijk in september, meer duidelijkheid over", zegt Van Geffen.

Volgens hem was het sterker geweest als de ECB nu al met een uitgewerkt plan was gekomen, 'maar dit is second best'. De ECB heeft nu meer tijd om hierover na te denken, zegt Van Geffen.

De plannen van de ECB hebben al wel effect. Zo is de Duitse rente voor obligaties met een looptijd van tien jaar met ruim 0,1 procent gedaald en die van Italië met meer dan 0,3 procent. Het renteverschil is dus wat gedaald.