Ware liefde onder de loep: 'Dieren nemen de liefde veel serieuzer dan mensen'

De liefde is vaak gecompliceerd, dus dan kan het heel fijn zijn als de biologie en wetenschap ons een handje kunnen helpen. Bioloog én Married at First Sight-matchmaker Patrick van Veen onderzoekt de liefde en relaties al jaren – en doet daarbij experimenten met apen om zijn bevindingen te toetsen. "Er is een aantal dingen die biologisch moeten kloppen, als je zeker wilt zijn dat je een perfecte match bent."

Wat leren apen ons over de liefde?

"Genetisch gezien verschillen chimpansees slechts 1,4 procent van de mens. Het gedrag dat ik bestudeer als het aankomt op liefde, wordt gestuurd door hormonen. Hormonen van chimpansees zijn vrijwel gelijk aan die van mensen. Om te begrijpen hoe oermechanismen werken en waarom wij mensen ons gedragen zoals we nu doen, is het belangrijk dat we onderzoek doen bij groepen die nog hetzelfde leven als dertigduizend jaar geleden. Apen zijn gemakkelijk te bestuderen en leren ons veel over waarom wij nu als mens bepaalde dingen doen.

Uit onderzoek blijkt dat dieren de liefde veel serieuzer nemen dan mensen. In het dierenrijk kan liefde zelfs een zaak zijn tussen leven en dood. Dat klinkt zwaar, maar als je je verdiept dan zie je dat de competitie tussen mannetjes en vrouwtjes groot is. Het gaat er hard aan toe en soms resulteert dat zelfs in een bloederig slagveld."

"Bij apen zie je deze competitie ook. Het is voor hen een dagtaak om bezig te zijn met verleiden. Hebben ze hun liefje veroverd, dan blijven zij daarna constant in de relatie investeren. Wij mensen doen dit er vaak maar een beetje bij, terwijl ook wij hard zouden moeten werken voor een gezonde relatie. We moeten af van de 'joggingbroekcultuur'. Je 's ochtends opdoffen voor je naar werk gaat, om thuis je joggingbroek aan te trekken en onderuitgezakt op de bank te gaan zitten. Dat is eigenlijk de wereld op zijn kop."

Aantrekkelijk plaatje voor je partner

"In veel menselijke relaties komt er een punt waarbij een of beide partners de relatie als vanzelfsprekend gaan zien. Het wordt normaal, dus je stopt met grote investeringen. Mensen zeggen vaak: 'Ik kan thuis zo lekker mezelf zijn'. Dat is natuurlijk prettig, maar vraag je ook af of die versie van jezelf wel een aantrekkelijk plaatje is voor je partner.

Apen en andere dieren leren ons dat je constant je best moet blijven doen voor je partner, als je wilt dat je relatie slaagt. Een relatie is niet vanzelfsprekend. Het is nooit van nature perfect. Het hebben van een klik is belangrijk, maar daarnaast moet je hard aan de bak. Wij mensen zijn dat een beetje verleerd."

Hoe weet je of een partner geschikt is?

"Kijk je naar de biologie van mensen en dieren, dan heeft liefde verschillende functies. Voor sommige mensen is het hebben van een partner niet interessant. Zij leven liever alleen. Maar voor velen is een geschikte partner vinden een groot goed in het leven. Dat is verklaarbaar, want zowel mensen als dieren hebben een oerdrift die zorgt dat we vanaf een bepaalde leeftijd steeds intenser de behoefte krijgen om nageslacht te verwekken."

"Het willen krijgen van nageslacht is één van de belangrijkste functies van liefde. Ook door de hele dierenwereld zie je dat dit een grote drijfveer is. Na het verwekken van nageslacht, volgt een tweede deel: zorgdragen voor het nageslacht. Een chimpansee is negen maanden zwanger, geeft daarna drie jaar borstvoeding en is dan nog vier jaar bezig met het verzorgen van haar kroost. Dat is een flinke investering.

Een vrouw wil daarom geen man die zomaar wegloopt nadat de daad is volbracht. Een man wil daarentegen een vrouw waarvan hij weet dat zij in staat is de zorg over zijn nageslacht op zich te nemen. Bij apen zien we dat vrouwen er alles aan doen om de man aan zich te binden en te zorgen dat hij blijft om voor het nageslacht te zorgen, terwijl de apenmannen hun beste kant laten laten zien zodat ze bij het vrouwtje mogen blijven."

"Zoekt een vrouw een partner uit, dan moet de man de beste genen hebben die voor handen zijn: de vrouw wil zeker weten of de man geschikt is voor het verwekken van nageslacht en de nazorg. Voor haar is de investering namelijk veel groter dan voor de man."

Wat is verliefdheid?

"Wetenschappelijk beredeneerd is verliefdheid het fenomeen waarbij verbinding ontstaat tussen mensen of dieren. Verliefd worden is niet iets wat in één klap gebeurt. Het is een proces dat bestaat uit meerdere, cruciale stappen. In de eerste stap vindt het contactmoment plaats. Dat is het moment waarop je iemand voor het eerst ziet. Daarna volgt stap 2: de fase waarin hormonen beginnen te stromen, die het gevoel van verliefdheid in de hand werken. Het is een gevoel en status in je lichaam, dat ontstaat door verbinding en verlangen.

De hormonen die opspelen bij verliefdheid zijn onder andere endorfine, oxytocine en adrenaline. Opwinding die je voelt als je verliefd bent, is puur adrenaline. Adrenaline is een bijzonder hormoon, dat je - net als andere hormonen - op verschillende manieren kunt oproepen. Zo komt het vrij als je iets spannends doet, maar ook als je ergens heel opgewonden over raakt."

"Er is eens een onderzoek geweest waarbij twee vreemden met elkaar in een achtbaan gingen. Uiteindelijk bleek dat zij sneller verliefd werden op elkaar, omdat bij hen al in een zeer vroeg stadium adrenaline vrijkwam. Wil je echt indruk maken en je kans vergroten op een geslaagd verloop van je relatie? Ga dan met elkaar naar een pretpark of parachutespringen.

Ben je verliefd, dan vinden er allerlei hormonale en neurale processen plaats in je lichaam, die zorgen voor een gevoel van verlangen en opwinding. Dit gevoel wordt ook wel aangeduid als 'vlinders in je buik'. Ook hier is adrenaline verantwoordelijk voor. Die vlinders in je buik kun je weer vergelijken met het gevoel als je naar beneden gaat in de achtbaan of het moment dat je uit een vliegtuig springt."

Bestaat liefde op het eerste gezicht?

"Het ligt eraan wat je verstaat onder liefde. Je kunt je aangetrokken voelen tot iemand op basis van gedrag, of door wat iemand zegt. Maar voordat je écht verliefd kunt worden op iemand, moet je een aantal fasen doorlopen. Dat kan snel gebeuren, soms zelfs binnen een dag. Toch blijkt uit de praktijk dat hier meestal een langere tijd overheengaat. Na iemand slechts één keer gezien te hebben, is het haast onmogelijk om al verliefd te zijn."

Kun je je hele leven verliefd zijn op je partner?

"Ja, dat kan. Wel is het daarbij goed je te realiseren dat verliefdheid af en aan komt. Niemand is 40 jaar lang, elk moment van de dag en 365 dagen per jaar verliefd op zijn of haar partner. Maar na 40, 50 of 60 jaar kunnen er zeker nog regelmatig momenten zijn dat de hormonen die verliefdheid veroorzaken, weer op dezelfde manier gaan vloeien.

Soms is er een externe aanleiding waardoor je dat gevoel krijgt. Hormonen doen maar wat. Die heb je niet in de hand. Je kunt dus zelfs weer verliefd worden op je partner omdat je die dag een puppy hebt gezien waarvan je enthousiast werd, of omdat je een andere persoon tegenkwam waarvan je kriebels in je buik kreeg. Dat gevoel kan dan overslaan op je eigen partner."

Zijn mensen en dieren monogaam?

"Over het algemeen niet. In de biologie zien we vaak dat als dieren monogaam zijn, de mannetjes en vrouwtjes erg op elkaar lijken. Kijk maar eens naar vogels. Mannelijke zwanen, eenden en merels lijken bijvoorbeeld altijd op de vrouwtjes van hun soort. Deze diersoort is dan ook vrijwel altijd monogaam. Hetzelfde geldt voor gibbons en een aantal andere apensoorten. Bij gibbons zijn de mannetjes en vrouwtjes bijna even sterk en ook net zo groot.

Mensen zijn, als je naar oerstructuren kijkt, niet monogaam. Beredeneer je vanuit de biologie, dan zijn vrouwen en mannen simpelweg te verschillend van elkaar. Volgens een onderzoek uit de jaren 90 hebben we over de hele wereld 760 verschillende culturen, waarbij in veel culturen een soort haremcultuur heerst. Dit betekent dat mannen meerdere vrouwen hebben. Een overgroot deel van de mensen op de wereld leeft daarbij volgens een cultuur waar matige polygamie normaal is, dus waar mensen tolereren dat er meerdere partners in beeld zijn."

"Daarnaast zijn er ook een aantal culturen waar strikte monogamie de boventoon voert. Daar horen wij Nederlanders bij. Wij vinden het belangrijk om monogaam te zijn. Seriële polygamie vinden we goed: het daten van meerdere mensen in je leven, maar nooit tegelijkertijd. Parallelle polygamie, dus het daten van meerdere mensen tegelijk, wordt over het algemeen niet geaccepteerd in onze cultuur.

Wel of niet monogaam zijn is voor ons vandaag de dag geen biologisch, maar een cultureel gegeven. Kom je zuidelijker in Europa, dan wordt het meer getolereerd om niet monogaam te zijn. Hier in het noorden speelde ook geloof een grote rol. Hoe protestantser, hoe minder non-monogamie geaccepteerd werd en wordt."

'We blijven ons uitsloven voor elkaar'

Patrick van Veen is gedragsbioloog. Hij bestudeert liefde bij mensen en apen en doet graag pogingen om ons menselijke oergedrag uit te leggen. "Ik wil wetenschap en biologische kennis vertalen naar begrijpelijke materie. Wat kunnen we ermee in de maatschappij?"

Zelf is Van Veen bijna 30 jaar samen met zijn vrouw. "Ik leerde haar kennen op de kleuterschool. We verloren elkaar daarna even uit het oog en op de middelbare school kwamen we elkaar weer tegen. Echte puberliefde", zegt Van Veen, die geen kinderen heeft. "Uitzondering op de regel moet kunnen toch?"

In de afgelopen jaren werd Van Veen nog regelmatig opnieuw verliefd op zijn vrouw. "Vaak is het geweldig, maar soms is het ook oorlog. Of gewoon even saai. De joggingbroek is in ieder geval verboden bij ons in huis."

Dingen die Van Veen ontdekt tijdens zijn onderzoek, neemt hij regelmatig mee naar huis. "Ik realiseer me sinds mijn interesse in dit onderwerp des te meer dat ik me wil uitsloven voor mijn vrouw. Zij doet dat – gelukkig – op haar beurt ook voor mij. We blijven samen investeren in onze relatie. Soms schiet dat er bij in, daar ontkom je niet aan. Maar dat hebben we dan allebei snel door."