Hierdoor kom jij altijd te laat - en zó kun je het afleren!

Nog even snel je tanden poetsen, strijken of boodschappen doen, voordat je naar die ene afspraak moet. 'Kan makkelijk', denk je. Maar eenmaal bezig kom je erachter dat de tijd toch wat krap begint te worden. Ook al waren je bedoelingen dit keer nóg zo goed, vandaag gaat het weer niet lukken om op tijd te komen.

Een herkenbare situatie voor velen, weet gedragspsychologe Dané Mulder. "Te laat komen komt deels voort uit gedrag en deels uit je genen. Om niet te laat te komen, moet je daar bewust je aandacht op focussen. Dit is niet voor iedereen even gemakkelijk."

Zo hebben mensen met een aandachtsstoornis als ADHD een grotere kans dat zij te laat komen, omdat zij een kortere aandachtsspanne hebben. Maar ook als je geen ADHD hebt, bestaat de kans dat je te laat komt door afleiding. "Wat opvalt is dat wij mensen onze taken op twee manieren uitvoeren. De één is constant bezig met meerdere taken tegelijk, terwijl de ander ze het liefst na elkaar uitvoert. Mensen met een voorkeur voor het tegelijk uitvoeren van hun taken, zijn minder gefocust en minder georganiseerd. Dit leidt in veel situaties tot te laat komen", zegt Mulder.

Bewust of onbewust?

Volgens Mulder werd in de psychologie lang gedacht dat mensen bewuste wezens zijn. Dat we rationeel denken en bewuste keuzes maken, maar dat is niet helemaal waar. "We weten nu dat we ook veel onbewust handelen. Dit heeft te maken met de drang om energie te besparen. Het kost ons bijvoorbeeld weinig energie om op te staan, aan te kleden, en te douchen. Die dingen gaan als vanzelf. Ga je iets doen wat bepaalde overwogen keuzes vergt, zoals het kopen van een huis of aanschaffen van een laptop, dan kost dat energie: je denkt er bewust over na. Dit gaat ook op voor te laat komen. De één vindt het belangrijk, heeft er aandacht voor en wil er energie in steken. Terwijl de ander het minder belangrijk vindt en er dus ook minder energie in steekt."

Volgens Mulder kunnen wel degelijk veel mensen leren om op tijd te komen, maar dan moeten ze dat wel echt willen leren. "Dat heeft met motivatie te maken: je kunt zeggen dat je het belangrijk vindt om op tijd te komen, maar in feite vind je dat niet als je te laat blijft komen. Vind je het niet echt belangrijk, dan is het logisch dat het niet lukt."

'Het lukt gewoonweg niet'

Terwijl je dit leest, denk je misschien: 'Ik vind het wel echt belangrijk, maar ik kan het gewoonweg niet.' Hoe kan dat? Mulder: "Dat heeft met een onbewust proces te maken dat we in de psychologie 'planning fallacy' noemen: een vuistregel die elk mens in zijn of haar brein heeft. Dit fenomeen betekent dat we moeite hebben met het inschatten van de duur van bepaalde taken of activiteiten."

Wat opvalt, is dat tijd vaak onderschat wordt. "We zijn te positief over een bepaalde taak en de duur daarvan. 'Even snel boodschappen doen. Kost maar 10 minuten.' Daarbij vergeten we dat we gebeld kunnen worden door een vriendin of dat een kassa niet goed werkt. Er zijn tal van activiteiten die de duur van je taak kunnen verlengen, waardoor je onbewust later komt dan je had gepland of gewild."

Naast je onbewuste factoren, spelen soms ook externe factoren een rol. "Denk maar aan het voeren van een gesprek met iemand dat je niet zomaar wil afkappen. Je bent je bewust van de volgende afspraak, maar komt toch te laat omdat je niet onbeleefd wilt zijn."

Langere minuten

Kom je toch weer te laat, ga dan eens na bij jezelf hoe graag je het eigenlijk wil. In theorie kan een mens bijna alles leren. Dat wil niet zeggen dat het makkelijk is. "Die planning fallacy kun je niet zomaar uitschakelen. Het kost veel moeite en doorzettingsvermogen. Wat opvalt is dat prestatiegerichte, gestructureerde mensen minder moeite hebben om op tijd te komen dan mensen die meer ontspannen en minder gestructureerd zijn."

Daarbij komt dat mensen met een grote prestatiedrang een ander besef van tijd hebben dan de groep die meer ontspannen is. "Vraag je aan prestatiegerichte mensen hoe lang een minuut duurt, dan geven zij aan dit te ervaren als ongeveer 58 seconden. Een ontspannen persoon ervaart diezelfde minuut als 77 seconden."

Laatkomers zijn succesvoller of slimmer

De gedachte dat laatkomers succesvoller en slimmer zouden zijn, is volgens Mulder wat achterhaald. "Wat wordt gezegd is dat mensen die te laat komen optimistischer zijn. Dat klopt: je bent te optimistisch over de tijd die je hebt. Maar de conclusie die daaruit volgt, klopt niet helemaal. Men schrijft terecht dat je te laat komt door optimisme, maar vervolgens dat optimisme leidt tot succes en dat mensen die te laat komen daardoor succesvoller zijn. De relatie tussen de laatste twee is nooit aangetoond."

Tips voor laatkomers

Om je onbewuste processen een handje de goede kant op te helpen, kun je een aantal dingen doen. Eén daarvan is een 'implementatie-intentie'. "Dit is een plan dat je voor jezelf opstelt waarin je voor jezelf opschrijft wat je die dag beter wil doen. Stel: je komt altijd te laat op werk, of je staat vaak te laat op. Zet dan in je plan: 'Als ik naar kantoor moet, zet ik mijn wekker om 7 uur en sta ik meteen op.' Wat er vervolgens gebeurt, is dat wanneer de situatie zich voordoet, je onbewust de associatie maakt met wat je in je plan opschreef. Hierdoor is de kans groter dat je je ernaar gaat gedragen. Uiteraard werkt dit alleen als je er gemotiveerd voor bent."

Volgens Mulder is het werken met reminders sowieso altijd een goed idee. "Herinneringen in je telefoon, een plaknotitie op de koelkast, of schrijf het desnoods in de palm van je hand. Reminders zijn een hele goede methode om jezelf te sturen. Je kunt wel zeggen de intentie te hebben om iets te doen, maar in de huidige maatschappij zijn er zo ongelooflijk veel prikkels om ons heen dat onze aandacht snel verdwijnt."