In de rouw: 'Geen mens is zo aanwezig als de persoon die wordt gemist'

Als iemand een dierbare verliest en dit verlies moet verwerken, zit daar voor een buitenstaander vaak een houdbaarheidsdatum op. Opmerkingen als 'je moet het achter je laten en weer doorgaan' of 'tijd heelt alle wonden' zouden verzachtend moeten zijn. Maar zo werkt het niet, zegt emeritus hoogleraar Verlies Manu Keirse. Hij schreef in Psychologie Magazine een brief aan iedereen die ooit een dierbare verloor.  "Of het verlies zich nu recent heeft voorgedaan of jaren geleden, veel mensen begrijpen niet dat het verdriet je telkens weer kan overvallen. Geen mens is zo aanwezig als de persoon die wordt gemist. Altijd en overal waar je gaat, loopt de ander met je mee."

Ook schrijft hij: "Wanneer je iemand mist, lijkt het soms alsof de hele wereld is ontvolkt. Je voelt je intens eenzaam, ondanks alle mensen om je heen."

Anja Jongkind en Greet Vonk, auteurs van het boek 'Posttraumatische Groei – Sterker door ellende', sluiten zich hier volledig bij aan. Volgens Jongkind gaan we na een heftige gebeurtenis als het overlijden van een dierbare soms te snel door met het dagelijkse leven alsof er niks gebeurd is, zonder het verdriet te verwerken. "Hierdoor ontkennen we ons rouwproces, wat zorgt dat je verdriet niet goed verwerkt. Mensen zeggen vaak dingen als: 'Ach, je hebt toch een mooie tijd met elkaar gehad? Voor je het weet is het leven weer normaal. Hup, opstaan en doorgaan.' We negeren dan het verdriet of stoppen het weg. Dat is niet goed."

"Laat het verdriet er zijn: dan verwerk je het beter. Of het nou kort of lang duurt. Later ga je de mooie dingen vanzelf wel weer inzien en komt de schoonheid van het leven weer naar boven. Gevoelens komen soms in heftige golven. Ga altijd eerlijk je gevoelens aan, dat is de enige manier om je verdriet te verwerken."

Vonk: "Besef daarbij goed dat rouw niet alleen voortkomt uit het overlijden van een dierbare. Rouwen is het verwerken van verdriet, ongeacht wat dat verdriet veroorzaakt. Elke vorm van ellende kan rouw geven. Iemand die midden in een scheiding zit of zijn baan verliest rouwt ook, maar vaak uit zich dat anders."

Verlies van een dierbare

De manier waarop we rouwen is per situatie heel verschillend, zeker bij het verliezen van een dierbare. Volgens Jongkind hangt het onder andere af van wat je relatie met die persoon precies was, maar ook waar degene je aan herinnert. "Wat voor verbinding had je met iemand? Dat speelt een grote rol bij het verwerken van je verdriet. Het leven van de overledene stopt, maar het leven van degenen die achterblijven in feite ook. Je moet een nieuw evenwicht zoeken in je leven zonder de overledene. Was degene dagelijks in jouw leven, dan heeft dat grote impact, waar je soms lange tijd aan moet wennen."

Ook is de beleving van het verdriet sterk afhankelijk van of het een plotseling overlijden was, of dat je het al langer zag aan komen. "Als iemand ernstig ziek is, verlangt diegene misschien zelf al naar de dood. Je ziet het aankomen en je stelt je er – voor zover dat mogelijk is – op in. Overlijdt iemand plotseling, dan is dat een heel ander verhaal. Er kan een soort verbijsterde wanhoop ontstaan omdat je er niet op rekende. Er niet klaar voor was. Doorgaans zijn mensen na een plotseling overlijden ook langer ontregeld en de kluts kwijt dan wanneer dit overlijden al langere tijd verwacht werd."

Iemands overlijden hoeft daarbij ook niet te betekenen dat diegene voorgoed uit je leven is. Volgens Keirse kan de gedachte aan iemand, die persoon ook 'in leven houden'. "Jaren­lang heeft diegene een belangrijke plaats ingenomen in je levensverhaal. Ook als je moeder is overleden, blijf je altijd haar zoon of dochter. Vergeet je dat, dan veeg je een deel van je bestaan weg. Finaal vaarwel zeggen zou de indruk wekken dat iemands bijdrage aan je levensverhaal niet meer belangrijk is, je niets meer doet. Die vorm van af­scheid nemen kan schadelijk zijn. Degene die gestorven is tot leven brengen, daarentegen, door zijn herinnering leven­dig te houden, kan levensreddend zijn."

Ook schrijft Keirse: "Wat helpt, is mensen om je heen te verzamelen die met warmte en genegenheid blijven luisteren naar je pijn en gemis." Deze uitspraak klopt zeker, maar je moet er wel voorzichtig mee zijn, vindt Jongkind. "We denken te vaak dat rouwverwerking iets is wat je samen 'moet' doen: knuffelen met vrienden en praten over je gevoelens. Dat is vaak wel zo, maar hoeft niet áltijd en ook niet continu zo te zijn."

Fysieke knuffel overbodig

Dat we elkaar in deze tijd minder mogen knuffelen dan normaal, hoeft daarom ook heus niet zo erg te zijn als we denken. "We denken helaas te vaak dat een knuffel alles goed maakt. Soms is een goed gesprek of iemand even lekker laten uithuilen beter. Natuurlijk kan het fijn zijn als iemand een arm om je heen slaat, maar alleen als jij voelt dat je dat wil. Daarbij kunnen we met woorden ook een arm om iemand heen slaan. Aandacht en belangstelling zijn de belangrijkste dingen die iemand in rouw nodig heeft. Voor velen zelfs wel meer dan een fysieke aanraking. Zegt iemand 'nee'? Luister daar dan ook naar", zegt de rouwexpert.

"Rouwverwerking vindt in de eerste instantie altijd plaats bij jezelf. Natuurlijk kun je troost zoeken bij anderen, maar laat dit afhangen van het moment en doe dat niet omdat je denkt dat het moet. Of omdat het sociaal gewenst is. Voel je dat je even alleen wil zijn? Neem dan tijd voor jezelf. Wil je huilen? Huil. Net zo lang tot je niet meer kan. Het is jouw verwerkingsproces en niet dat van een ander."