Veel ouders hebben voogdij niet geregeld: 'Mijn zus heeft zo'n andere opvoedingsstijl'

"Ik hou heel veel van mijn zus, maar wij botsen als het gaat om belangrijke zaken als de opvoeding en politieke opvattingen. De zus van mijn man heeft niet-aangeboren hersenletsel, dus dat is ook geen optie", vertelt Karin. Ze worstelt met de vraag wie ze moet aanwijzen als voogd voor haar kinderen van 7 en 15 jaar. "Het is ook nogal wat: ik wil dat mijn kinderen goed terechtkomen, maar weet ook dat ik iemands leven overhoop gooi als diegene ineens twee kinderen heeft om voor te zorgen."

Karin wil de voogdij in haar testament laten vastleggen, nu ze gaat trouwen met de vader van haar jongste zoon. "Mijn oudste heeft een andere vader. Ik ging er altijd vanuit dat hij daarheen zou gaan, en daar zou hij goed terechtkomen. Dus daar heb ik me nooit zorgen om gemaakt. Maar zijn vader woont aan de andere kant van het land, en nu is mijn zoon een tiener met vriendjes en school bij ons in de buurt. Dat raakt hij dan ook allemaal kwijt."

Vaak niets geregeld

Karin is niet de enige die worstelt met de keuze voor de voogdij. Recente cijfers zijn er niet, maar volgens uitvaartverzorger DELA, die hier voor het laatst in 2015 onderzoek naar deed, heeft ruim 80 procent van de ouders geen voogd aangesteld voor hun kind(eren). Dat ziet ook familierechtadvocaat Amé Derks van de vereniging voor Familierecht Advocaten Scheidingsmediators (vFAS). "We hebben daar geen cijfers over, maar in de praktijk zie ik dat er vaak niets geregeld is."

Als de ouders overlijden kan dat tot verschillende problemen leiden, ziet Derks. Het zorgt bijvoorbeeld voor een hoop bureaucratische rompslomp op een moment dat je wil dat een kind juist rust heeft en kan rouwen. "Ik had recent bijvoorbeeld een cliënt die haar neefje in huis had genomen. Zijn moeder was al eerder overleden, en zijn vader nu ook. In het huis was geen ID-kaart van het kind te vinden, en doordat hij was overleden, had het kind ook geen zorgverzekering meer – kinderen zijn meeverzekerd met hun ouders. De tante kon dat allemaal niet voor hem regelen, want zij had geen wettelijk gezag over de jongen."

Derks heeft namens de tante de voogdij over de jongen aangevraagd bij de rechtbank, die werd toegekend. "Die vrouw moest in die periode al een hoop regelen. Alle bureaucratie en het papierwerk in deze zaak had makkelijk voorkomen kunnen worden door de voogdij vast te leggen in een testament of het (gratis) gezagregister."

Probleem kan groter worden

Dat niet alleen, er kan ook ruzie ontstaan over de vraag naar wie de kinderen gaan. "Gelukkig zie ik dat nu nog niet heel vaak, nabestaanden willen in zo'n situatie vaak het beste voor het kind. Maar nu steeds meer ouders scheiden en hun families verder van elkaar af staan, kan dat natuurlijk wel sneller een probleem worden."

Inge en haar man hebben het gezag voor hun kinderen van 3 en 5 laten vastleggen in het gezagsregister. Daarin kun je aangeven wie je wil dat de voogdij over je kind krijgt als de gezaghebbende ouders er niet meer zijn.

Zelfde ideeën over opvoeding 

"Mijn zoon is zes jaar geleden na een zwangerschap van 39 weken overleden", vertelt Inge. "Daardoor werden we geconfronteerd met het feit dat het leven elk moment voorbij kan zijn. Toen we daarna twee dochters kregen, hebben mijn man en ik gesprekken gevoerd over hoe we de zorg voor onze kinderen zo goed mogelijk konden regelen."

"We waren het gelukkig snel eens: mijn zusje woont bij ons in de buurt waardoor de meisjes dan niet naar een andere school of – later – sportclub hoeven, zij en haar partner hebben dezelfde normen en waarden als wij, ze denken hetzelfde over de opvoeding, en onze dochters zijn heel graag bij hen. Als wij er niet meer zouden zijn, dan zijn onze dochters bij hen het best af, denken we."

Inge en haar man vroegen haar zus en zwager om na te denken over de vraag of zij in dat geval voor hun dochters willen zorgen. "Dat was geen makkelijke vraag. Mijn zus en haar man hebben geen kinderen, ze werken allebei fulltime, hebben clubjes en dergelijke waar ze wekelijks heen gaan. Dat is een heel ander leven dan het leven met twee kinderen. Nu logeren de meisjes weleens bij hen, maar dat is toch wat anders dan 24/7 voor hen te zorgen."

Gezagsregister 

Gelukkig zeiden ze ja. "We zouden wel teleurgesteld zijn als ze nee hadden gezegd. Maar dat hadden we dan natuurlijk moeten accepteren." Inge en haar man lieten de afspraak vastleggen in het gezagsregister. "Mocht er iets met ons gebeuren, dan moeten zij op dat moment alsnog beslissen of ze de zorg voor onze dochters op zich willen nemen. Maar ik ga ervan uit dat dat goedkomt, ze hebben er goed over nagedacht."

Of je de voogdij laat vastleggen in het gezagsregister of in je testament, maakt wettelijk niet uit, zegt Derks. "Als je het allebei hebt gedaan, dan zal de rechter in principe kijken naar de recentste datum."

Niet eens met andere ouder?

Maar er is wel een verschil in hoeveel je kunt vastleggen. "In het gezagsregister voer je alleen een naam in. Een testament is maatwerk. Daarin kun je bijvoorbeeld ook laten vastleggen wie de erfenis beheert zolang de kinderen dat zelf niet kunnen. Zeker als de erfenis wat groter is, is het goed om daarover na te denken." 

Hebben jij en je partner of ex-partner allebei een andere naam laten vastleggen? Dan gaan de kinderen in principe naar degene die door de laatst overleden ouder is vastgelegd, vertelt Derks. "Ik krijg weleens de vraag van ouders die gaan scheiden of ze dat kunnen voorkomen, maar dat antwoord is nee. Als jij overlijdt, dan krijgt de andere ouder automatisch het volledige gezag. Je kunt alleen proberen het samen eens te worden."

Up-to-date houden

Karin heeft een paar mensen in gedachten die de voogdij misschien op zich kunnen nemen: de dochter van haar zus, die nu 24 is – maar zij woont nu in België terwijl Karin in Noord-Holland woont –, een neef, en de ouders van vriendjes van de kinderen. Deze week heeft ze een gesprek met een notaris over haar testament, waarin ze de voogdij wil vastleggen. "Het nadeel van de ouders van vriendjes vragen is dat die vriendschappen misschien verwateren, dus ik wil ook weten of ik dat dan nog kan wijzigen." 

Dat is iets wat Derks nog weleens fout ziet gaan: mensen leggen op een moment in het leven van een kind vast wie de voogdij moet krijgen, maar kijken er vervolgens niet meer naar om. "Terwijl in een leven veel kan veranderen. Inderdaad vriendschappen die verwateren, of mensen die naar de andere kant van het land gaan verhuizen. Zorg dus dat je je testament of de registratie in het gezagsregister up-to-date houdt. Je wil natuurlijk niet dat je kind naar mensen gaat met wie je geen contact meer hebt."