Tomas verzweeg jarenlang zijn onvruchtbaarheid: 'Je voelt je toch iets minder man'

Hoewel er gegronde redenen waren om het tegendeel te vermoeden, zat het met zijn vruchtbaarheid wel goed. Daar ging journalist Tomas Vanheste van uit. Na een jaar van vruchteloze pogingen om een kind te verwekken, begon hij dan ook vrij achteloos aan een spermatest. Slechts een formaliteit, dacht hij – natúúrlijk was hij vruchtbaar. Een uitgangspunt waarmee de Vlaming 'keurig aan het cliché voldeed', zo zegt hij nu zelf. "Veel mannen denken dat ze vanzelfsprekend vruchtbaar zijn. Weinigen twijfelen eraan."

Maar in Vanhestes geval zat het dus niet goed. 'Er was geen levende zaadcel gevonden. Zelfs geen dode', schrijft hij in zijn boek Mannen die zwijgen – over bedreigde vruchtbaarheid en het verlangen naar vaderschap. 

Die boodschap was op z’n zachtst gezegd even slikken. "Het was een diep verlangen van me om vader te worden. Als je dan hoort dat het biologisch niet kan, is dat pijnlijk", vertelt hij. En hij had er niet alleen verdriet van, zijn onvruchtbaarheid gaf hem ook het gevoel niet te volstaan. Hij voelde zich tekortschieten richting zijn geliefde – en als man op zich. "Ja, ik voelde me minder mannelijk."

Een gevolg van de maatschappelijke denkbeelden rondom mannelijkheid, vruchtbaarheid en potentie, vermoedt hij. "Impotentie en infertiliteit worden bijvoorbeeld ten onrechte op één hoop gegooid." Echte mannen zijn vruchtbaar, is het heersende idee. "Persoonlijk vind ik dat onzin, maar je laat je door dat soort ideeën toch meer beïnvloeden dan je zelf wil. Het is net als met reclame: je kunt je wel voornemen om je daar niks van aan te trekken, maar onbewust ben je er toch gevoelig voor."

Geluk zoeken bij een ander

Toen het vonnis was geveld, deed hij wat mannen doorgaans doen, schrijft hij in zijn boek. ‘Hun vrouw adviseren het geluk bij een ander te zoeken. Zwijgen. De schaamte verdringen. Hard werken.’ "Opnieuw voldeed ik aan het cliché", zegt Vanheste. 1 op de 6 stellen heeft problemen met het krijgen van kinderen. In ongeveer de helft van de gevallen speelt de man daarin een rol. 

Er zijn dus talloze mannen met vruchtbaarheidsproblemen. Toch hoor je ze er zelden over. Dat is deels omdat ze niet gewend zijn om over emoties te praten, denkt Vanheste. "Over het algemeen sporten mannen liever samen dan dat ze een gesprek hebben over hun gevoelens." 

Schaamte, samenhangend met die heersende overtuigingen over viriliteit, speelt eveneens een grote rol. "Ook ik schaamde me. In zekere zin zwijg je omdat je bang bent. Bang voor wat mensen van je zullen denken."

Niet supererg voor de man 

Vaak wordt de kinderwens van een man ook minder serieus genomen dan die van een vrouw, besefte hij. "Het idee is vaak dat vooral vrouwen kinderen willen en dat het voor een man niet supererg is als het niet lukt." Maar voor hem was het dus wél erg.

Niet lang nadat zijn onvruchtbaarheid aan het licht was gekomen, fietste Vanheste met zijn vrouw in de zinderende hitte door de Andalusische heuvels. 'Alle zeurende gedachten over dood zaad wilde ik in zweet en bier verdrinken', schrijft hij in zijn boek. "Ik had er geen behoefte aan om in de wond te wrijven. Mijn vrouw wilde er juist wel over praten, en samen nadenken over hoe we onze kinderwens op een andere manier konden invullen. In eerste instantie had ik het daar moeilijk mee."

Uiteindelijk kon hij wel praten over alternatieve manieren en kwam hun kinderwens alsnog in vervulling met een adoptiedochter, maar zijn onvruchtbaarheid bleef een onderwerp dat hij liever verborgen hield. 

Zoektocht naar zelfinzicht

Tot nu dus. Na twintig jaar wegduiken voelde hij een aandrang om zijn onvruchtbaarheid alsnog onder ogen te zien en uit te zoeken waarom hij ermee is omgegaan op de manier waarop hij dat deed. "Nu de tijd mijn wond heeft geheeld, realiseer ik me dat ik het niet op een verstandige manier heb aangepakt. Mijn boek is deels een zoektocht naar zelfinzicht."

Tegelijkertijd wilde hij meer begrijpen over de mogelijke oorzaken van mannelijke onvruchtbaarheid. "Als journalist stuitte ik op de werking van hormoonverstorende stoffen. We laten allerlei chemicaliën op de markt toe waarvan we nog niet zo goed weten wat de effecten zijn op het milieu en onze gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat sommige van die stoffen de vruchtbaarheid kunnen verminderen."

Hormoonverstorende stoffen

Bij Vanheste zelf ligt de oorzaak waarschijnlijk in het feit dat hij pas op zijn 9de werd geopereerd aan zijn niet-ingedaalde ballen. "Tegenwoordig weten we dat zo’n operatie op heel jonge leeftijd moet plaatsvinden, als je tussen een half jaar en een jaar oud bent. Die operatie kwam bij mij eigenlijk te laat, wat de kans op schade vergroot. Maar daar had ik nooit bij stilgestaan, tot het moment dat ik de uitslag kreeg van die spermatest." 

Dat bij Vanheste de ballen niet in de zak zaten, houdt mogelijk ook verband met hormoonverstorende stoffen, zegt hij. "Het fenomeen komt steeds vaker voor en chemicaliën die een invloed kunnen hebben op de seksuele ontwikkeling van de foetus zitten daarvoor in het verdachtenbankje."

Sinds hij open is over zijn onvruchtbaarheid, ervaart hij veel steun en herkenning. Toch zijn er ook types die nogal horkerig reageren. "Sommigen lachen je domweg uit of zeggen dat je zeurt. Ze vinden dat je blij moet zijn dat je geen luiers hoeft te verschonen of dat je, als je zo nodig kinderen wil, toch gewoon een donor kan zoeken." 

Vooral mannen weten zich moeilijk een houding te geven als hij erover begint, heeft hij gemerkt. "Ze lijken er ongemakkelijk van te worden en beginnen snel over iets anders." Vrouwen reageren in zijn ervaring eerder empathisch en bemoedigend. 

Onderhuids etteren

Vanheste hoopt dat zijn boek eraan bijdraagt dat het onderwerp uit de taboesfeer komt. Wat hij zelf heeft geleerd van zijn openheid, is dat praten over je emoties ze minder machtig maakt. 

"Als je ze wegstopt, gaat het onderhuids etteren. Ik merkte dat het bij mij mijn zelfvertrouwen ondergroef. Door open te zijn over waar je mee zit en het onder ogen te zien, overwin je dat. Ik schaam me inmiddels niet meer. Op sociale media reageren mensen soms precies op mijn verhaal zoals ik vroeger vreesde. Nu maak ik me daar niet meer druk om."

'Mannen die zwijgen – over bedreigde vruchtbaarheid en het verlangen naar vaderschap' van Tomas Vanheste is nu verkrijgbaar.

Klik hier voor meer Lifestyle