Hoe herken je eenzaamheid en wat kun je ertegen doen?

Tien jaar geleden begon Melissa van Buuren haar eigen psychologiepraktijk. Sindsdien ziet ze dagelijks cliënten worstelen met gevoelens van eenzaamheid. “In sommige gevallen is dit onderdeel van een groter probleem zoals bijvoorbeeld depressie, een angststoornis, burn-out of rouw. Maar dat hóeft niet. Iedereen kan zich alleen voelen of behoefte hebben aan meer contact. Waar de een hier af en toe last van heeft, is dat voor de ander helaas dagelijkse kost.”

Uit de taboesfeer

Dat mensen zich af en toe alleen of ongehoord voelen, is volgens Van Buuren niet nieuw. Maar sinds de coronatijd lijkt het alsof het aantal mensen dat zich eenzaam voelt, aanzienlijk groeit. “Aan de ene kant is dat een vervelende constatering. Maar tegelijkertijd zie je dat mensen er daardoor wel meer over praten. Hiermee trekken we het onderwerp langzaam maar zeker uit de taboesfeer. Waar we het voorheen liever voor onszelf hielden als we niet lekker in ons vel zaten, zorgden maatregelen als de lockdown ervoor dat we ons meer gingen uiten”, zegt Van Buuren, die haar cliënten tijdens de lockdown vaker dan normaal hoorde over eenzaamheid als gevolg van een kleiner netwerk en gebrek aan sociaal contact.

Eenzaamheid na lockdown

Nu is de lockdown al een tijdje voorbij. Feestjes en partijen zijn weer in volle gang, dus het sociale leven ook. Of toch niet? “Dit is een veelgehoorde gedachte. Maar op de achtergrond hebben veel mensen moeite om na zo’n lange periode van sociale isolatie, het leven weer op te pakken. Bij veel mensen is dit niet bekend – en juist daarom is het zo belangrijk om dit te benoemen”, zegt de psycholoog.

“Sommigen raken overprikkeld als ze nu weer het publiek in gaan en blijven daardoor in hun sociale isolement hangen”, zegt Van Buuren, die aangeeft dat eenzaamheid vaak onzichtbaar is. “Ja, veel mensen gaan weer op reis, trekken erop uit en maken plezier. Maar er bestaat ook nog steeds een grote groep die daar moeite mee heeft. Denk bijvoorbeeld aan mensen met depressie of angsten.”

Signalen van eenzaamheid

Er zijn een aantal signalen die kunnen duiden op eenzaamheid, op psychisch, maar ook lichamelijk en sociaal gebied. “Op psychisch vlak kun je denken aan een negatief zelfbeeld, gevoel van zinloosheid, angst om verlaten te worden of wantrouwen in andere mensen.
Daarnaast zie je dat mensen die zich eenzaam voelen soms minder aandacht besteden aan uiterlijke verzorging, dat ze vermoeider kunnen zijn dan normaal of dat hun eetlust afneemt. Heeft iemand weinig contacten of zit diegene veel binnen? Ook dat zijn tekenen die kunnen duiden op eenzaamheid”, zegt Van Buuren, die benadrukt dat deze signalen een effectieve aanleiding kunnen zijn om een gesprek te starten. 

Een goede buur…

Iemand die al eenzaam is zal door een laag zelfbeeld of eerdere teleurstelling minder snel zelf actie ondernemen om weer in contact te komen met andere mensen. Het is daarom volgens Van Buuren des te belangrijker dat mensen uit de directe omgeving hierin meedenken en actie ondernemen. “Heb je nieuwe bewoners in je straat? Ga dan langs om een praatje te maken. Vraag ze op de koffie of neem ze mee naar de sportvereniging waar jij ook lid van bent. Een goede buur is beter dan een verre vriend, zeggen ze niet voor niks.”

Ga er nooit zomaar van uit dat het goed met iemand gaat. Oorzaken voor eenzaamheid kunnen bij iedereen op de achtergrond aanwezig zijn. “Denk bijvoorbeeld aan iemands financiële situatie. Door geldproblemen bestaan er huishoudens die bijvoorbeeld geen geld hebben om hun energierekening of etentjes in een restaurant te bekostigen. Zij zullen hierdoor minder snel mensen uitnodigen om iets te gaan doen. Ze schamen zich of vinden het niet gastvrij om hun gasten in de kou te laten zitten. Om het nog niet eens te hebben over het missen van sport of andere activiteiten buiten de deur, die zo goed als altijd in het teken staan van sociaal contact.”

Aandacht is key

“Aandacht is key”, zegt van Buuren. “Een klein gebaar vanuit jou kan een wereld van verschil maken voor een ander. Ga het gesprek aan. Wees open, eerlijk en nieuwsgierig. Hoe is je dag vandaag? Kan ik iets voor je doen? Leg daarbij geen druk op dat er een oplossing of advies van jouw kant moet komen. Dat is niet direct het doel en daarbij kan het zelfs als opdringerig worden ervaren. Bied een luisterend oor en zorg dat iemand zich gezien en gehoord voelt."

Realiseer je daarbij altijd goed dat iedereen een andere mate van sociaal contact prefereert. “De een floreert bij het hebben van een grote vriendengroep, terwijl de ander zijn of haar kring liever klein houdt. Vraag wat iemand nodig heeft en kijk of je hieraan een bijdrage kunt leveren door een stapje terug te doen of juist even iets meer aandacht te geven.”

Meer tips over hoe je jezelf of iemand anders kunt helpen? Neem een kijkje op de website van Eén tegen eenzaamheid: een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.