Seks in de les: hoe vroeg moet je daarmee beginnen?

Judith Webber is moeder van Timo (11), die in groep 8 zit. Wat Judith betreft, kan seksuele voorlichting niet vroeg genoeg beginnen.

"Timo is er vroeg bij als het gaat om seksualiteit, relaties en emoties. Toen hij nog heel klein was, had hij al interesse in de bloemetjes en de bijtjes. Als kleuter vroeg hij bijvoorbeeld waar baby's vandaan komen en hoe het werkte in zijn lijf. Daarop heb ik eerlijk antwoord gegeven, op een manier die paste bij zijn leeftijd, omdat ik hem wil bijbrengen dat het heel normale onderwerpen zijn."

Ver van zijn bed

Toen Timo een jaar of negen was en nog steeds veel vragen stelde, leende Judith in de bibliotheek een voorlichtingsboekje voor kinderen en nam dat samen met hem door. "Timo gaf zelf heel duidelijk aan waar zijn interesse naar uitging en welke onderwerpen nog te ver van zijn bed waren. Dan bladerde hij gewoon verder. Door daar goed op te letten en op in te spelen, kreeg hij precies de informatie waar hij op dat moment behoefte aan had."

Inmiddels krijgt Timo op school ook seksuele voorlichting, onder andere met de filmpjes van Dokter Corrie. Elke week vertelt hij over wat ze besproken hebben in de klas, en daar hebben Judith en hij thuis aan tafel heel open gesprekken over. "Ik geef Timo graag mee dat seksualiteit ook over liefde gaat, over iets moois delen met elkaar. Wat mij betreft is niks taboe, maar nu hij in de pre-puberteit komt, merk ik wel dat hij bij sommige onderwerpen een beetje aarzelt. Daar zit dus een grens, waar ik niet overheen ga. Door nergens krampachtig over te doen, hoop ik dat hij weet dat hij altijd vragen mag stellen als hij daar aan toe is."

Theoretisch kader

Die lessen op school vindt Judith een mooie aanvulling op wat ze zelf met Timo bespreekt. "Wat mij betreft ligt het zwaartepunt van de voorlichting bij de ouders, maar het is heel fijn dat kinderen op school ook goede, gerichte informatie en een theoretisch kader krijgen. Dat maakt het gesprek thuis ook makkelijker." Het zou wel helpen als school ouders (nog) actiever informeert over de inhoud van de voorlichtingslessen. "Mijn zoon vertelt wel wat, maar als kinderen dat niet doen, is het voor ouders veel lastiger om erop in te haken."

Judith denkt niet dat praten over seks kinderen aanzet om eerder seksueel actief te worden. "Als je iets verstopt of onbeschikbaar maakt, maak je het alleen maar aantrekkelijker. Ze gaan toch wel op zoek naar antwoorden, maar die vinden ze dan op YouTube. Zeker in deze tijd, waarin zoveel informatie op internet beschikbaar is, vind ik het heel belangrijk dat kinderen zoveel mogelijk goede voorlichting krijgen en opgroeien met een normaal en gezond beeld van seks en seksualiteit."

Ketty Lollia, moeder van Katlyne (14), vindt het ongepast dat kinderen op de basisschool al seksuele voorlichting krijgen.

"Als moeder weet ik veel beter dan de leerkracht waar mijn kind aan toe is op het gebied van seks. Ik vertel haar heus wel hoe het allemaal zit, maar dat doe ik op het moment dat ik denk dat mijn kind er klaar voor is: ik ken haar immers het best. Bovendien heeft een leerkracht ervoor gestudeerd om kinderen taal en rekenen bij te brengen, maar niet om ze over seks te vertellen. Dat kan ik zelf echt veel beter."

Wat heb jij nou geleerd?

De informatie die ze op school geven, is te algemeen en onvolledig, vindt Ketty. "Toen mijn dochter een jaar of 7 was, leerde ze op school hoe ze een condoom moest omdoen. Maar ze begreep helemaal niet waar ze een condoom voor nodig had. Ik schrok me rot toen ze thuiskwam: wat heb jij nou geleerd? Toen moest ik het noodgedwongen alsnog zelf aanvullen, terwijl ze dat echt nog lang niet zo uitgebreid wilde weten.

Ik ga liever zelf het gesprek aan als ik zie dat mijn kind niet meer wegkijkt als het over bepaalde onderwerpen gaat. Ik was op mijn zevende echt nog niet met seks bezig, maar door de lessen op school worden kinderen nu veel te jong gedwongen om erover na te denken. Katlyne had er nog nooit over gepraat, maar nu ging ze zich toch allerlei dingen afvragen. En toen kon ik het oplossen."

Zoals konijnen

Kleuters vertellen waar baby's vandaan komen, is volgens Ketty dus echt een brug te ver. "Natuurlijk moeten ze de basis van het leven weten, maar vertel dan over dieren. Leg uit hoe hamsters of konijnen zich voortplanten, dan blijft het nog een beetje abstract. Pas later vertel je dat mensen het ook zo doen.

Ketty herinnert zich ook een ander moment waarop haar dochter in de klas seksuele voorlichting had gekregen. "Toen ik haar daarna vroeg of ze erover wilde praten, was ze heel stellig: nee, bedankt. De leerkracht was zo uitgebreid geweest, dat ze er helemaal niks meer van wilde weten. Nu had ze zelf allerlei beelden gevormd in haar hoofd, dat kan toch ook niet de bedoeling zijn?"

Toen Ketty het onderwerp voor het eerst zelf thuis aansneed bij haar dochter, ging daar wel een waarschuwing aan vooraf. "Ik zei: 'Ik ga je een paar dingen vertellen, maar als je het niet begrijpt of als te vroeg is, moet je het zeggen. Dan kom ik er later op terug.' Zo heb ik haar in etappes steeds meer verteld. Inmiddels zegt haar ze dat ze alles weet en wil ze er niet meer met mij over praten. Ze had laatst verkering, en ik ga er vanuit dat ze goede keuzes maakt."

Volgens Ketty zijn niet alle kinderen op hetzelfde moment toe aan praten over seks. "Dat heeft ook te maken met cultuur. Ik ben geboren in Frankrijk en heb Antilliaanse roots: daar zijn kinderen echt niet zo jong bezig met seksualiteit. Bovendien gaan jongens er heel anders mee om dan meisjes. Ik zag bij Katlyne in de klas dat de jongens er grappen over gingen maken, terwijl de meisjes het ongemakkelijk vonden om erover te praten. Een klas is gewoon niet de juiste omgeving om het onderwerp te bespreken."
 

Seksuele voorlichting op de basisschool, is dat nou echt nodig? We vroegen het aan Elsbeth Reitzema, consultant bij Rutgers, kenniscentrum seksualiteit.

"Ja, dat is echt nodig. Uit onderzoek blijkt namelijk dat als je kinderen lesgeeft over relaties, vriendschappen, je lichaam en hoe je daar mee omgaat, ze later veel beter in staat zijn om verantwoorde keuzes te maken op het gebied van seksualiteit. Op scholen waar seksuele en relationele vorming onderdeel is van het lesprogramma, zien we dat kinderen makkelijker vragen durven te stellen en respectvoller met elkaar omgaan. Er is bijvoorbeeld minder gedoe bij het omkleden en douchen bij de gymles en meisjes die soms al in groep 7 of 8 ongesteld worden, voelen daar minder schaamte over. Door de lessen zijn kinderen beter voorbereid op de ontwikkeling die ze in de puberteit doormaken."

Goede en realistische informatie

"Wij vinden dat kinderen recht hebben op betrouwbare informatie, die past bij hun leeftijd en ontwikkelingsfase. Kleuters hebben soms al veel vragen, bijvoorbeeld over hun lijf of over waar de kindjes vandaan komen. Tieners komen in de puberteit, worden verliefd en krijgen verkering: er gebeurt vanalles met ze. In de media en op internet zien ze seksueel getinte beelden voorbij komen, misschien hebben ze zelfs wel eens (stiekem) porno gezien. Maar dat is natuurlijk niet het beeld van seksualiteit dat je kinderen wil meegeven. Door op de basisschool al in de kleuterklas te beginnen met relationele en seksuele vorming, geven we kinderen goede en realistische informatie mee en maken we seksualiteit normaal en bespreekbaar."

Is dat geen taak van de ouders?

"Absoluut, maar we merken dat sommige ouders dat zelf ongemakkelijk vinden, te weinig informatie geven of er te laat mee beginnen. Dan is je kind het waarschijnlijk allang zelf aan het ontdekken. Daarom vinden wij het ook een taak voor de school. Die krijgt er zelf ook mee te maken: op het schoolplein en in de klas zijn kinderen er al mee bezig. Bovendien staat het thema seksualiteit in de kerndoelen van het Nederlandse onderwijs, die door de overheid zijn opgesteld. Scholen zijn dus verplicht om er aandacht aan te besteden. Op welke manier, met welk lesmateriaal en hoe vaak ze dat doen, mogen ze zelf weten.

Je hoeft echt niet bang te zijn dat je kind op school dingen leert waar hij of zij nog niet aan toe is. Als bepaalde informatie het kind nog boven de pet gaat, gaat het het ene oor in en het andere oor uit, als een te ingewikkelde rekensom. Seksuele voorlichting op de basisschool zet kinderen ook niet aan tot seksueel gedrag. Juist door op jonge leeftijd te praten over seksualiteit, maken kinderen betere keuzes op dat gebied en zullen ze eerder nee zeggen."

Hoe ziet seksuele en relationele voorlichting op school eruit?

"Dit jaar organiseerden wij al voor de veertiende keer De Week van de Lentekriebels, een themaweek op basisscholen rondom seksualiteit, relaties en weerbaarheid. Tijdens die week krijgt het onderwerp extra aandacht, maar we stimuleren scholen om het thema het hele jaar op de agenda te zetten. Kinderen hebben immers niet alleen kriebels in de lente.

Onze lespakket Kriebels in je buik bestaat uit vier thema's: lichamelijke ontwikkeling & zelfbeeld, voortplanting, sociale & emotionele ontwikkeling en seksuele weerbaarheid. Met de kleuters bespreekt de leerkracht bijvoorbeeld de verschillen tussen jongens en meisjes, hoe kinderen geboren worden en wat vriendschap of verliefd zijn betekent. In de hogere groepen gaat het bijvoorbeeld over puberteit, sexting en seksuele diversiteit. Ook leren de kinderen dat (en hoe) ze nee mogen zeggen als ze zich ergens niet prettig bij voelen."

Wat kunnen ouders zelf doen?

"We adviseren scholen om ouders te betrekken bij de lessen, zodat ouders weten wat hun kind leert op school en hoe ze daar zelf thuis op kunnen reageren. Maak seksualiteit thuis ook bespreekbaar en begin daar al vroeg mee. Als een kind merkt dat het van zijn ouders een open, normaal antwoord krijgt op vragen over seksualiteit, zal hij of zij later met vragen en problemen waarschijnlijk ook bij hen aankloppen. We horen wel eens dat ouders er vanuit gaan dat hun kind vanzelf wel met vragen komt als het daar aan toe is, maar dat doet het echt alleen als het merkt dat ouders daar voor open staan."

Meer weten? Kijk op www.seksuelevorming.nl of op www.weekvandelentekriebels.nl. En het Fonds Slachtofferhulp bracht onlangs het boekje Nee is Oké uit, dat kinderen leert over weerbaarheid en (lichamelijke) grenzen aangeven.