Belastingaanslag kan prullenbak in bij registratie op illegale zwarte lijst fiscus

Omdat er helemaal geen wettelijke basis was voor die lijsten en voor de selectie, handelde de Belastingdienst onrechtmatig. Dit blijkt uit de harde conclusies van advocaat-generaal (AG) René Niessen in een advies aan de Hoge Raad over omstreden fraudelijsten bij de fiscus. Adviezen van de AG worden doorgaans overgenomen. Dat kan in deze zaak verstrekkende gevolgen hebben.

Bij de belastingkamer van de hoogste rechter spelen diverse zaken waarin burgers hun aanslagen aanvechten. Of omdat zij op een zwarte lijst stonden, of omdat zij werden geselecteerd voor extra controle bij de inkomstenbelasting in ‘Project 1043’. Ook werden burgers met een dubbele nationaliteit in het verleden strenger gecontroleerd, doordat hun afkomst meewoog in zogeheten ‘selectieregels’ voor extra toezicht bij de inkomstenbelasting.

Aanslagen de prullenbak in

Volgens Niessen is waarschijnlijk sprake van 'onrechtmatige' selectie, waardoor het onderzoek van de Belastingdienst voor de rechter geen stand houdt. Dit betekent dat eerder opgelegde, hogere aanslagen de prullenbak in moeten. Informatie die de Belastingdienst na de selectie bij de belastingplichtige opvroeg kan niet dienen als bewijs. ‘De desbetreffende belastingaanslagen dienen te worden verminderd voor zover zij daarop stoelden’, schrijft de AG aan de Hoge Raad.

Omdat burgers tot recent helemaal niet wisten dat zij op een geheime zwarte lijst stonden, of waarom hun aangiften niet werden geaccepteerd, moeten zij alsnog de kans krijgen dit aan te vechten. Alleen bij  'zeer ernstige belastingfraude' hoeft de Belastingdienst geen bakzeil te halen, stelt Niessen. Volgens de AG ontbrak het niet alleen aan een wettelijke basis voor de selectie van burgers, maar was het handelen van de fiscus strijdig met tal van nationale en internationale regels, zoals privacywetgeving.

'Verdachte' burgers wisten van niets

Onder druk van de Tweede Kamer informeert staatssecretaris Vijlbrief (Financiën) dit jaar zo’n 270.000 belastingplichtigen dat zij op de zwarte lijst van de fiscus staan of in het verleden hebben gestaan. Hij werd hiertoe gedwongen nadat RTL Nieuws en Trouw vorig jaar onthulden dat de Belastingdienst jarenlang een geheime zwarte lijst bijhield, zonder dat burgers dat wisten en zonder dat zij zich daartegen konden verweren. Niessen stelt dat gedupeerde burgers nu die kans alsnog moeten krijgen.

Het gaat om de Fraude Signaleringsvoorziening (FSV), die na de publicaties direct uit de lucht is gehaald. In FSV werden 20 jaar alle mogelijke vermoedens en signalen over 'verdachte' burgers bijgehouden, zonder dat werd onderzocht of die informatie wel klopte. Burgers van wie de aangifte voor de inkomstenbelasting in het geheime Project 1043 extra werd gecontroleerd, kwamen ook op de FSV-lijst.  In dit Project 1043 probeerde de fiscus ‘systeemfraude’ op te sporen, via hoge aftrek van bijvoorbeeld zorg- of studiekosten en giften.

Verboden discriminatie?

De fiscus selecteerde in het verleden bij controle op de inkomstenbelasting ook op dubbele nationaliteit, onthulden Trouw en RTL Nieuws vorig jaar. Dubbele nationaliteit speelde ook een rol in vermeende fraudezaken in de toeslagenaffaire. Niessen zegt dat 'verboden discriminatie' een rol kan hebben gespeeld, waardoor ook die selectie van burgers onrechtmatig was.

Burgers die in FSV geregistreerd werden, of vanwege Project 1043 een vinkje achter hun naam kregen, werden jarenlang  achtervolgd door de fiscus. Het advies van Niessen kan gevolgen hebben voor iedereen die op een zwarte lijst van de Belastingdienst stond.

Parlement tast in duister

Staatssecretaris Vijlbrief heeft verschillende onderzoeken ingesteld naar FSV, andere zwarte lijsten en de gevolgen daarvan voor burgers en bedrijven, maar over de uitkomsten tast het parlement sinds de eerste onthullingen nog steeds in het duister. Vorige week schreef Vijlbrief aan de Tweede Kamer dat 'eventueel onrechtmatig handelen' nog vastgesteld moet worden. Niessen heeft die conclusie al wel glashelder getrokken.

Ook de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) doet onderzoek naar FSV, zo kondigde de AP direct na de onthullingen van Trouw en RTL Nieuws aan. Een woordvoerder laat weten op korte termijn nog geen resultaten daarvan te verwachten. Ook heeft de AP nog steeds geen besluit genomen over de geconstateerde discriminatie in vermeende fraudezaken in de toeslagenaffaire.

'Een hele grote operatie'

Als het advies van Niessen wordt opgevolgd heeft dat grote gevolgen voor de Belastingdienst. Mensen op de zwarte lijst werden veelal voor minimaal vijf jaar extra gecontroleerd, dus het aantal mogelijke bezwaren dat de fiscus kan verwachten loopt in de vele honderdduizenden. En de fiscus loopt al fors achter: nog vorige week liet de Belastingdienst weten slechts 79 procent van de bezwaren in 2020 binnen de wettelijke termijn te hebben afgehandeld.

Dinsdagavond debatteert de Kamer met Vijlbrief over de Belastingdienst en de zwarte lijsten. SP-Kamerlid Renske Leijten reageert positief op het advies aan de Hoge Raad. “Het rapport Ongekend Onrecht over de toeslagenaffaire riep op tot meer aandacht voor de effecten op levens van mensen. Hier pakt de rechter die rol nu echt op. Dit wordt een hele grote operatie, met heel veel inzet. Maar het is onvermijdelijk.”