Tienduizenden burgers hadden jaren last van 'fraudevermoedens' Belastingdienst
De Belastingdienst heeft de afgelopen jaren tienduizenden mensen als fraudeur bestempeld op basis van profilering en 'vermoedens van fraude'. Dat gebeurde niet alleen bij de kinderopvangtoeslag – ook bij de inkomstenbelasting moesten burgers zelf aantonen geen fraudeur te zijn.
Zij kregen te maken met forse naheffingen omdat eerder goedgekeurde aftrekposten toch werden afgewezen. Ook kregen zij een vinkje achter hun naam, en werden nog jaren geconfronteerd met extra controle en toezicht.
Hinderlijk volgen
Dit blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws en Trouw, op basis van interne vertrouwelijke documenten, vrijgegeven stukken en uit gesprekken met (ex-) ambtenaren en burgers die jaren met de fiscus overhoop lagen en liggen. Zij kwamen deels in het vizier door onderzoek dat mogelijk misbruik moest 'ontregelen, smoren en voorkomen'.
Het 'hinderlijk volgen van potentiële misbruikers' was het officiële uitgangspunt. Over die aanpak werd toenmalig staatssecretaris Weekers in 2013 geïnformeerd, blijkt uit twee onlangs openbaar gemaakte presentaties.
Onder de landelijke codenaam ‘project 1043’ wilde de Belastingdienst vanaf 2012 'systeemfraude' in de inkomstenbelasting tegengaan. In de praktijk kwam dit neer op het eruit pikken van burgers die hoge zorgkosten, giften of uitgaven voor pensioenvoorziening als aftrekpost opvoerden. Soms werden zij in fraudeonderzoeken betrokken omdat de fiscus hun belastingadviseur bestempelde als 'facilitator' van fraude, als iemand die – mogelijk – misbruik organiseerde.
Project 1043: 'explosief'
Kamerleden vroegen herhaaldelijk opheldering over project 1043, maar kregen tot dusver geen enkele informatie. In Den Haag wordt dit project, net zoals de zwarte lijsten, 'explosief' genoemd. In de top van de Belastingdienst wordt gevreesd dat de toeslagenaffaire overslaat naar de héle fiscus en dat na het drama met de toeslagen voor kinderopvang, ook andere burgers compensatie gaan eisen wegens 'vooringenomen handelen' van de dienst. Ook wordt gevreesd dat burgers massaal dossiers gaan opvragen.
SP-Kamerlid Renske Leijten zegt dat het 'helaas geen verrassing is dat dit soort lijsten bij de Belastingdienst bestaan’'. "Wat pijnlijk is, is dat dit na de toeslagenaffaire is blijven bestaan. Je verwacht zelfreinigend vermogen, maar keer op keer leggen media bloot dat zaken mis gaan."
Leijten wil snel tekst en uitleg. Pieter Omtzigt (CDA) wil nog deze week een brief waarin opheldering wordt gegeven. "We hebben hier meermalen naar gevraagd. Ik wil niet nog eens – zoals in de toeslagenaffaire – twee jaar lang vragen hoeven stellen. De signalen zijn veel te serieus en ik wil nu weten of de Belastingdienst zich ook hier niet aan wetten gehouden heeft."
'Afwijkende behandeling gewenst'
Hoeveel mensen precies in het project betrokken raakten, is niet duidelijk. Het ministerie van Financiën geeft al bijna twee maanden geen antwoorden op vragen van RTL Nieuws en Trouw. Men wil eerst een 'totaalbeeld' hebben. Bekend is dat 150 tot 200 belastingadviseurs als mogelijke 'facilitator' zijn bestempeld door het omstreden Combiteam Aanpak Facilitators (CAF). Gezamenlijk hadden deze facilitators zo’n 150.000 klanten, die te maken kregen met de harde fraudeaanpak van de fiscus.
Uit vertrouwelijke gegevens van de Belastingdienst blijkt dat de groep mogelijk veel groter is. RTL Nieuws en Trouw hadden inzage in overzichten van landelijke fraudeprojecten van de fiscus. Tussen 2012 en 2018 werden ruim 110.000 aangiften inkomstenbelasting door risicoselectie eruit gepikt onder de codenaam 1043. Die selectie krijgt de vermelding 'fraude' en 'afwijkende behandeling gewenst'. Welke bewijzen voor fraude de Belastingdienst op dat moment heeft, is volstrekt onduidelijk.
Uit gesprekken met belastingadviseurs en burgers die betrokken raakten in het fraudeproject, blijkt dat de fiscus net als in de toeslagenaffaire de bewijslast omdraaide. Aftrekposten werden standaard afgewezen, en bewijzen dat zij terecht waren vaak niet geaccepteerd. De fiscus wees bijvoorbeeld doktersverklaringen af bij aftrek van zorgkosten, of kwitanties en verklaringen van goede doelen in het geval van giften. Ook in project 1043 verdwenen regelmatig bewijsstukken die burgers opstuurden. Wat wel nodig was om aftrekposten te kunnen aantonen, werd vaak niet gezegd.
Burgers niet informeren
Dat burgers betrokken waren in een fraudeonderzoek kregen zij niet te horen. Medewerkers van de belastingtelefoon kregen instructies mensen hierover niet te informeren als zij belden over het uitblijven van een reactie op hun aangifte, of naheffingen van duizenden euro’s vanwege afgewezen aftrekposten. Ook in de toeslagenaffaire lagen er instructies gedupeerde ouders niets te zeggen over fraudeonderzoeken.
Mensen die eenmaal betrokken raakten in zo’n onderzoek, merkten dat de Belastingdienst hen nog jaren achtervolgde. Uit recente interne gegevens blijkt dat zo’n 18.000 mensen nog altijd onder het vergrootglas liggen vanwege een combinatie van de stempels '1043' en 'CAF'. Daaronder bevinden zich ook gedupeerde ouders uit de toeslagenaffaire. Zij zijn automatisch op een controlelijst gezet vanwege het eerdere vermoeden van fraude met toeslagen. Hoewel zij nu gecompenseerd worden, staan zij nog altijd op speciale lijsten bij de fiscus voor hun aangiften inkomstenbelasting.
De automatische verscherpte controle van burgers bij de Belastingdienst gebeurt via een zogeheten AKI. Dit betekent dat de fiscus een vinkje achter iemands naam zet, waardoor oude en nieuwe aangiften automatisch leiden tot 'uitworp' wegens ‘risico’s' waardoor deze burgers steeds opnieuw worden geselecteerd voor extra scherpe controle.
Handboek: zes jaar blokkeren
Belastingambtenaren kunnen zelf deze AKI's aanmaken in het Aanslag Belasting Systeem (ABS). Uit handboeken waar RTL Nieuws en Trouw inzage in hadden, blijkt dat deze ambtenaren betrokken burgers voor zes jaar lang kunnen blokkeren, zonder dat betrokkenen dit zelf weten. Die periode kan eerder afgesloten worden, maar ook verlengd, waardoor mensen soms jarenlang onder de loep van de Belastingdienst blijven liggen.
Een woordvoerder van staatssecretaris Vijlbrief (Financiën) zei gistermiddag dat de Belastingdienst ernaar streeft de Tweede Kamer eind van deze week te informeren over project 1043 en over andere zwarte lijsten bij de Belastingdienst (zoals de Fraude Signaleringsvoorziening FSV). Ook moet daarbij nog opheldering komen naar aanleiding van eerdere vragen van PvdA-Kamerlid Henk Nijboer, over burgers die ernstig de dupe werden van sommige belastingadviseurs.